اینجا هستیم
اینجا هستیم
مدل آموزشی پنج بعدی – راهبردسازی – ماهیت برنامه ریزی
هویت برنامه ریزی
تدریس یک فعالیت هدفدار است. هر فعالیت هدفداری برای اینکه به نتیجه و هدف خود برسد نیازمند برنامهریزی است. پس………..
امّا برنامهریزی بطور دقیق چیست؟ و چگونه انجام میپذیرد؟ نظر شما چیست؟ آیا قبول دارید بسیاری از مشکلات ما به واسطه ندانستن پاسخ این سوالات بهوجود آمده است ؟!
فرض کنید با دوست خود صحبت میکنید. او مشکلات معنوی خود را برای شما بیان میکند و از شما راه چاره میخواهد. شما به او میگویید:
اگر یک برنامه ریزی درست برای ورود و خروج افکار خود داشته باشی میتوانی خدا را احساس کنی و او را درون خود بیابی.
دوست شما مشتاقانه و امیدوارانه سؤال میکند : چکار کنم؟ چگونه برنامهریزی کنم؟ چه پاسخی به او میدهید؟ یک دستورالعمل برای برنامهریزی به او بدهید.
برنامهریزی چیست؟
برنامهریزی، تعیین مرحله به مرحله چگونگی حرکت از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب (هدف) است.
مطالبی را که در یادداشتهای گذشته، ضمن مباحث معرفت شناسی< لایههای فهم و ادراک < لایه تفکّر کاربردی و تفکّر تحلیلی ارائه شد، بهیاد دارید؟ (دو بحثِ الگوریتمسازی و مدلسازی)
این دو مبحث، برای کسب موفقیت در هرگونه فعالیتی بسیار مهم هستند. مروری بر آنها داشته باشیم: (این مرور بسیار مهم و تاثیرگذار است دقّت فرمایید.)
- به شکل زیر دقت کنید. فعل و انفعالاتی که در ذهن برای برداشتن گوشی تلفن صورت میگرفت. تمام مراحل از نقطه شروع تا نقطه پایان آمده است.
تعریف الگوریتم:
روند حل مسأله (تشخیص نیاز + تشخیص قوانین و امکانات موجود + ایجاد ارتباط بین امکانات و نیازها) که بهصورت مرحله به مرحله به انجام شود الگوریتم نامیده میشود.
الگوریتم مجموعه دستورالعملهایی است که اجرای آنها با ترتیب تعیین شده و مرحله به مرحله، منجر به انجام یک کار میشود. ویژگیهای الگوریتم که سبب ایجاد چنین اثری میشوند عبارتند از:
- تعداد دستورالعملها مشخص باشد.
- ابتدا وانتهای دستورالعملها برای انجام دهنده تعریف شده باشد.
- در فهم و اجرای دستورالعملها تنها یک حالت ممکن باشد و برداشتهای متعدد نشود.
- هریک از دستورالعملها خود به تنهایی قابل فهم و اجرا باشد.
- ترتیب دستورالعملها ما را به یک هدف مشخص برساند.
تعیین دقیق جزئیات و ترتیب مراحل و نحوه به پایان رسیدن فعالیتها مشخصههای یک فعالیت الگوریتمیهستند. الگوریتمها در حقیقت برقرارکننده ارتباط بین نیازهای ما و حقایق زندگی هستند.
برنامهریزی
طراحی یک الگوریتم برای رسیدن به یک هدف مشخص است.
- تصویر زیر را مشاهده کنید:
یک شبکه، مجموعهای از عناصر است که با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند و برای تحقق یک هدف واحد در تلاشاند. در هر سیستم، تغییر یک جزء بر دیگر اجزاء و بر کل تأثیر دارد و هیچ یک از عناصر، اثر مستقل و جدا از مجموعه ندارند.
الگوی کلی یک تفکر کاربردی
این الگو (الگوی کلّی تفکّر سیستمی) دارای دو مرحله است :
الف – تجزیه (شناخت مشکل و امکانات موجود) طرح ریزی عناصر شبکه
ب – ترکیب (برقراری ارتباط لازم بین عناصر انتخاب شده) ترکیب و طراحی شبکه
تفسیر این الگو و تبیین مراحل یک تفکّر شبکهای به این شرح است:
الف – طرح ریزی عناصر سیستم
دارای سه مرحله زیر است:
- تعریف وضعیت موجود : (تعریف نیاز)
أ- چه نیازی سبب شده است که فکر به کار افتد و درصدد چاره برآید؟
ب- آیا این نیاز یک نیاز بسیط است یا اینکه خود از چند عنصر تشکیل شده است؟
ج- این نیاز چقدر مهم است؟ (ضریب اهمیت نیاز )
د- اگر مشکل حل نشود و نیاز برطرف نشود، چه تبعاتی خواهد داشت؟
ه- آیا این نیاز یک نیاز واقعی است یا یک نیاز کاذب و ساختگی است؟
و- تعیین نیازهای سلبی (آنچه نمیخواهیم و نیاز داریم که نشود کدامند؟)
- تعریف اهداف (تعریف وضعیت مطلوب )
أ- تعیین هدف کلّی و اساسی و ضریب اهمیت آن (اگر حاصل نشود چه تبعاتی دارد؟ )
ب- تعیین اهداف میانی (اهدافی که بین وضعیت موجود و مطلوب قرار دارند و برای رسیدن به هدف نهایی زمینه سازی میکنند )
ج- تعیین زمینه اولیه (شرایط اولیه برای شروع حرکت به سوی اهداف فوق )
د- تعیین اجزاء درونی اهداف (تعریف متغیرهای درونی)
ه- تعیین کمیت و کیفیت عناصر فوق (از هر کدام چقدر و با چه کیفیتی؟ یعنی عناصر فوق بهصورت قابل اندازهگیری تعریف شوند.)
و- تعیین ضریب اهمیت هر یک از عناصر فوق
ز- تفکیک بین حداقل لازم (مقداری از هدف که به هیچ وجه قابل صرف نظر نیست و باید حاصل شود) و حداکثر مطلوب
ح- تعیین اهداف منفی (آنچه نمیخواهیم و نباید بشود.)
دقت شود که اهداف بر اساس نیازها تعیین میشوند.
- تعریف ارتباطات
( تعریف عناصر مرتبط با وضعیت موجود و اهداف مطلوب )
تعریف متغیرهای بیرونی + ارتباط آنها با متغیرهای درونی
چه چیزهایی با وضعیت موجود ارتباط دارند؟
أ- چه چیزهایی سبب پیدایش نیاز و مشکل شدهاند؟ ضریب تأثیر هر کدام در پدید آمدن مشکل چقدر است؟
(تشخیص سرچشمهها)
ب- چه مسائلی در اثر این مشکل به وجود آمدهاند؟ (این مشکل، چه آثاری را ایجاد کرده است؟ بر چه نقاطی تأثیر گذاشته است؟)
(تشخیص آثار و نتایج)
ج- چه عناصری میتوانند مفید باشند؟ ضریب مفید بودن هریک چقدر است؟
(تشخیص امکانات)
د- چه عناصری میتوانند مضر باشند و برای رسیدن به اهداف مانع ایجاد کنند؟ ضریب مانعیت هر یک چقدر است؟
(تشخیص موانع )
ه- بررسی فعل و انفعال هریک از متغیرها با یکدیگر (کلیه ارتباطات محتملِ عناصر درونی با هم، عناصر بیرونی با هم، عناصر درونی و بیرونی نسبت به یکدیگر فهرست شود. و کمیت و کیفیت اثرگذاری آنها بر یکدیگر مشخص شود.)
(تشخیص ارتباطات)
ط- قوانین خلقت که سرمنشاء تک تک این ارتباطات هستند مشخص شده، فعل و انفعال این قوانین با یکدیگر تعریف شود. (دقت کنید.)
(تشخیص معادلات و قوانین حاکم بر ارتباطات)
ی- چه تغییراتی در این ارتباطات میتوان ایجاد کرد؟ (بهبود امکانات)
ک- چه ارتباطات جدیدی را میتوان ایجاد کرد؟ (توسعه امکانات)
ل- تغییر عناصر و ارتباط آنها یا ایجاد عناصر و ارتباطات جدید چه آثار مثبت و منفی میتواند داشته باشد؟ (بررسی هزینه تغییر) این سه مرحله، طرح ریزی عناصر یک سیستم هستند.
ب _ ترکیب و طراحی سیستم
این قسمت دارای دو مرحله است:
- تعیین تمام احتمالات ممکن برای حل مشکل (مدل سازی اولیه )
( چه نوع عناصری با چه نوع ارتباطی میتوانند وضعیت موجود را به وضعیت مطلوب برسانند؟ )
أ- تعیین حداقل عناصر و ارتباطات لازم که نمیتوان از آنها صرف نظر کرد. (شاخص پایه )
ب- تعیین عناصر و ارتباطاتی که باید حذف شوند. (موانع )
ج- پاسخ به سوالات زیر:
چه چیزی، توسط چه کسی، تحت چه شرایطی، در چه مکان و زمانی و چگونه باید انجام شود تا نیاز برطرف شود و هدف حاصل شود؟
- مدل سازی (تعیین ترکیب عناصر و نوع ارتباط آنها برای رسیدن به مطلوب )
أ- بررسی هزینه هریک از راه حلها
ب- رعایت اصل بیشترین تأثیر بوسیله کمترین هزینه و زحمت
ج- انتخاب بهترین راه حل و راه حلهای جایگزین احتمالی
د- تدوین الگوی اجراء و اقدام بهصورت زیر:
- تعیین نقطه شروع
- زمینه لازم برای شروع
- محرک لازم برای شروع
- انجام دهنده کار و شرایط آن
- کیفیت و کمیت کاری که باید انجام شود .
- مراحل کار
- نتایجی که در هر مرحله باید بهدست آید.
- نقاط توقف و شرایط آن
- محرک مجدد
- شرایط اتمام کار
- نقطه پایان
- بازنگری و ارزیابی
- اصلاح نقاط ضعف، تقویت نقاط قوت
- ایجاد زمینه لازم برای انجام حرکتهای جدید
روش تفکّر شبکهای (سیستمی) را میتوان در چند دستور العمل زیر خلاصه کرد:
- مشکل و نیاز را پیدا کن.
- هدف خود را مشخص و اهمیت آن را تعیین کن.
- هر چیزی که احتمال دارد با این هدف ارتباط داشته باشد شناسایی کن.
- کمیت و کیفیت ارتباطات فوق را مشخص کن.
- مجموعه ارتباطات را با هم ارزیابی کن.
- بهترین راه را برای ارتباط بین امکانات و نیازها انتخاب کن.
- راه حل را اجراء کن.
- نتایج را ارزیابی کن.
- نقاط ضعف را برطرف نما و دوباره آنرا اجراء کن.
ارائه فشرده این دو قسمت (الگوریتم و تفکّر شبکهای) ضروری بود.
حال تعریف برنامهریزی را دوباره ببینیم:
برنامهریزی، تعیین مرحله به مرحله چگونگی حرکت از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب (هدف) است.
به نظر شما آیا رابطه بین الگوریتمسازی، تفکّر شبکهای و برنامه ریزی نیاز به توضیح دارد؟!
برنامهریزی دقیقا یک تفکّر شبکهای و یک حرکت برای مدلسازی است که با استفاده از الگوریتمها، مرحله به مرحله چگونگی حرکت از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب را تشریح میکند و تمام احتمالات ممکن را پیش بینی مینماید و کنترلهای لازم را تعبیه میکند.
در یادداشت بعدی، الگوی کلی تدریس را بیان خواهیم کرد.