در این یادداشت میخواهیم به این سوال پاسخ دهیم: چگونه سوال شفاف و مطابق با نیاز طراحی کنیم؟
هنر طراحی سؤال از ضروریترین مهارتهایی است که یک استاد باید کسب کند. این یادداشت به بررسی اولیه مهارت طرح سؤال اختصاص دارد.
مهارت طرح سؤال (ایجاد زمینه تفکر)
به نظر شما یک سؤال خوب و شفّاف چگونه سوالی است؟ چگونه سوالی طرح کنیم که اشتیاق افراد را برای یافتن پاسخ برانگیزاند و تفکّر آنها را کاملاً فعال سازد؟
اغلب مردم وقتی سوالی درباره امور روزمره زندگی و جامعه مطرح میشود به میدان میآیند و نظر میدهند. علت این واکنش چیزی جز داشتن اطلاعات اولیه و تجربههای عملی در این امور نیست و در هر موقعیتی که بیشتر نیازمند درگیر شدن با آن بودهاند خود را کارشناستر میدانند و بیشتر وارد بحث و اظهار نظر میشوند.
برای طراحی یک سؤال موفق باید مراحل زیر طی شود :
- اطلاع از تجربیات و آگاهیهای قبلی علمآموزان (موقعیت خانوادگی، اجتماعی، عقیدتی، صحنهها و حوادثی که مشاهده کردهاند و…..)
- اطلاع از تمایلات و آرزوهای علمآموزان (آنچه میخواهند ولی فعلاً ندارند.)
- شناخت زوایا و موقعیتها در زندگی (مواردی که علمآموز مجبور است نسبت به آنها عکسالعملی نشان بدهد.)
- شناخت اهداف و ایدهآلهای واقعی زندگی (مواردی که علمآموز باید در نهایت به سوی آنها حرکت کند.)
- استفاده از حوادث و وقایع روزمره برای مقایسه وضعیت موجود با وضعیت مطلوب.
- طرح سؤال به صورت درخواست اظهار نظر و قضاوت. (وقتی افراد در موقعیت اظهار نظر شخصی قرار میگیرند بیشتر دقّت میکنند و به تفکّر واداشته میشوند.)
برای مثال به نمونه سوالاتی اشاره میشود و تفصیل مطالب به محل دیگری موکول میگردد.
نمونه سوالاتی که میتوان درس را با آنها شروع کرد:
الف – جوان محترمیدر قطار با شما همسفر شده است. صحبتهای مختلفی به میان آمده است. پس از صرف یک نوشیدنی، رو به شما میکند و میگوید:
– راستی من یک مشکل فکری دارم آیا میتوانم از شما کمک بگیرم؟
پاسخ مثبت به او میدهید و منتظر شنیدن مشکل او میشوید. میگوید:
– من هر چه راجع به خدا فکر میکنم نمیتوانم تصور درستی از او داشته باشم. همیشه با این سؤال روبرو هستم که خدا کیست؟ آیا شما پاسخی برای سؤال من دارید؟
چه پاسخی به این جوان جویای حقیقت میدهید؟
ب – دوستی دارید که همیشه با چرب زبانی مقاصد خود را تحمیل میکند و شما نمیتوانید در برابر سخنان به ظاهر درست او حرفی بزنید. برای اینکه بتوانید قسمتهای غلط حرفهای او را تشخیص دهید و غلط بودن آنها را اثبات کنید چه کاری باید انجام دهید؟
ج- برخی میگویند : زبان و ادبیات عرب را فقط تا حدی باید خواند که بتوان از کتابهای فقهی و تاریخی استفاده کرد (یک صرف و نحو متوسط و یک بلاغت اجمالی)
عدهای دیگر میگویند : زبان و ادبیات عرب باید تا حدی خوانده شود که بتوان پیغام خدا در قرآن و مقصود مفسرین معصوم آن در مانند نهجالبلاغه را فهمید (یک صرف و نحو عمیق و بلاغت پیشرفته ). نظر شما چیست؟
د- دو نفر از بستگان به شما مراجعه میکنند و تقاضا میکنند تا قرارداد اجارهای را بین آنها تنظیم کنید. موقعیت طوری است که شما خود را موظف به اینکار میبینید. چگونه یک قرارداد اجاره صحیح و عادلانه تنظیم میکنید؟
بهترین سوال، سوالی است که
بیانگر یک نیاز ملموس یا یک مشکل در زندگی روزمره باشد.