نصاب‌های طلبه‌ی طراز در نظام علمی‌آموزشی پرورش‌مآل

یادداشت سوم: نصاب صلاحیت‌های علمی و مهارتی لازم‌التحصیل

با اینکه این مبحث عهده‌دار بحث از عرصه نهم و دهم از ابعاد متعلق تربیت استعدادهاست، اما به دلیل اهمیت و گستردگی، تصمیم گرفتیم مطالب مربوط بدان را در قالب یادداشتی مستقلی سامان می‌دهیم.

مجموعه‌ی علوم، معارف و مهارت‌هایی که لازم است طلاب حوزه‌ها، تا قبل از ورود به خارج فقه و اصول و رشته‌های تخصصی هم‌طراز، به تحصیل آن بپردازند، به سه دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند:

1. «علوم و معارف محوری»
2. «علوم و معارف مکمل»
3. «مهارت‌ها و فنون مورد نیاز»

نصاب لازم التحصیل در باب علوم و معارف محوری

 معارف و علوم محوری، مشتمل بر ده گروه دانش و مجموعاً افزون بر هشتاد علم یا فن به شرح زیر است:

اول» علوم ادبی و معارف مرتبط:

تاریخ ادبیات عرب؛ صرف؛ نحو؛ علوم بلاغی (معانی، بیان و بدیع)؛ عربی معاصر؛ مکالمه‌ی عربی؛ فقه اللغه؛ کتابت و رسم الخط؛ لغت و قاموس شناسی؛ اشتقاق؛ انشاء؛ امثال و حکم؛ فلسفه ادبیات (دوره‌ی مقدماتی)؛ زبان‌شناسی (دوره مقدماتی)؛ معناشناسی (دوره مقدماتی).

اهداف و حدود:

 آشنایی عمومی با مجموعه‌ی دانش‌های ادبی عربی، تسلط کافی بر قواعد ادبی و کسب توانایی در فهم فنی متون دینی (کتاب و سنت) و استفاده از متون تخصصی معاصر، تألیف و مکالمه به عربی در حدود قابل قبول.

دوم: کلام و معارف مرتبط

تاریخ، ادوار و مدارس کلامی شیعه؛ فلسفه‌ی علم کلام اسلامی؛ مذاهب کلامی اسلامی؛ مطالعه‌ی انتقادی الهیات ادیان بزرگ (نقد ادیان رایج)؛ فرق ضاله (نقد وهابیت و بهائیت)؛ کلام شیعی؛ مهدویت و فلسفه‌ی فرج؛ کلام سیاسی (مبانی کلامی ولایت فقیه و حکومت اسلامی).

اهداف و حدود:

حصول آشنایی لازم با تاریخ و مکاتب کلامی اسلام، فلسفه کلام اسلامی، و تسلط لازم بر عقاید استدلالی عقلی و نقلی اسلامی، و مبانی کلامی سیاست، و نقد ادیان و فرق.

سوم: فلسفه‌ی دین و معارف مرتبط

فلسفه‌ی دین (دوره‌ی مقدماتی و میانی)؛ تاریخ دین؛ جامعه‌شناسی دین؛ روان‌شناسی دین؛ منطق فهم دین؛ دین‌شناسی علمی (علم و دین)؛ دین‌شناسی تطبیقی.

اهداف و حدود:

حصول آشنایی لازم با فلسفه‌ی دین (مبانی، مسائل، قلمرو، مکاتب و تاریخ آن)، و تسلط لازم بر مبانی  عقاید اسلامی و نقد آرای معارض در این زمینه، آشایی لازم با کلام جدید و مطالعات تطبیقی و انتقادی ادیان.

چهارم: اصول فقه و معارف مرتبط

فلسفه‌ی اصول؛ تاریخ اصول؛ ادوار و مکاتب اصولی؛ اصول فقه مقارن؛ اصطلاحات الاصول؛ اصول فقه (سه سطح مقدماتی، متوسطه، عالی/ماقبل خارج)؛ تطبیقات الاصول.

اهداف و حدود:

حصول آشنایی اجمالی با تاریخ، ادوار و مکاتب، فلسفه‌ی علم اصول و ادبیات این دانش، تسلط لازم بر مباحث اصول فقه، به همراه تطبیقات توأم با تمرین مهارت ورزانه و کسب آمادگی مناسب برای ورود به تخصص خارج فقه و اصول.

پنجم: فقه و معارف مرتبط

فلسفه‌ی فقه؛ تاریخ فقه و فقها؛ مکاتب فقهی (فقه‌المختلف)؛ فقه مقارن (فقه‌الخلاف)؛ اصطلاحات‌الفقه؛ قواعد فقهیه؛ فقه (یک دوره‌ی فشرده فقه نیمه استدلالی/ یک دوره ابواب منتخب فقه استدلالی).

اهداف و حدود:

 حصول آشنایی با تاریخ، ادوار و مکاتب و  فلسفه‌ی فقه در حد ضرورت و آشنایی لازم با قواعد فقهیه، تسلط بر ابواب منتخب فقه (تخصصی)، به همراه تمرین‌های مهارت‌ورزانه و کسب آمادگی مناسب برای ورود به دوره‌ی تخصصی خارج فقه و اصول.

ششم : علم اخلاق و معارف مرتبط

تاریخ علم اخلاق، نظام‌ها و مکاتب اخلاقی در جهان اسلام، آشنایی اجمالی با مباحث اخلاق هنجاری، آشنایی اجمالی با مباحث اخلاق کاربردی، آشنایی اجمالی با فلسفه‌ی اخلاق و فرااخلاق، تفسیرموضوعی اخلاق، شرح احادیث اخلاقی، آشنایی اجمالی با مکاتب و نظریه‌های اخلاق در غرب معاصر و نقد اجمالی آنها.

اهداف و حدود:

حصول آشنایی لازم با تاریخ، مکاتب اخلاقی اسلام، شاخه‌های دانش اخلاقی، فلسفه‌ی اخلاق، آگاهی از مباحث اساسی اخلاق عملی و منابع آن، و تسلط نیمه استدلالی بر دوره‌ی فشرده‌ی اخلاق نظری و آشنایی اجمالی  با مکاتب و نظریه‌های اخلاقی غربی و نقد اجمالی آنها.

هفتم : علوم و معارف قرآنی و فنون مرتبط

تجوید و تلاوت قرآن، تاریخ قرآن (در قالب دو مرحله‌ی مقدماتی و متوسطه)؛ علوم‌القرآن (در قالب دو مرحله‌ای مقدماتی و متوسطه)؛ فقه‌اللغه‌ی قرآنی؛ طی دوره‌ی کامل تفسیرترتیبی (در قالب دو مرحله‌ی مقدماتی و متوسطه)؛ درباره تفسیر (تاریخ تفسیر و مفسران، مبانی تفسیر، رویکردها و روش‌های تفسیری) (در قالب دو مرحله‌ی مقدماتی و متوسطه)؛ تفسیر موضوعی (موضوعات منتخب از: آیات العقاید، آیات الاحکام، آیات الاخلاق، اجتماعیات و علم دینی)؛ تدبر در قرآن.

اهداف و حدود:

 حصول آشنایی کافی با تاریخ و علوم قرآن، فقه‌اللغات قرآنی، آشنایی لازم با تاریخ، مکاتب و فلسفه‌ی تفسیر، سپری کردن دوره‌ی تفسیر ترتیبی قرآن، تسلط لازم بر تفسیر موضوعی در زمینه‌ی برخی موضوعات تخصصی، در قالب دروس مستقل یا در خلال سایر مواد آموزشی و پژوهشی، طبق برنامه‌ی هر مدرسه.

هشتم: علوم الحدیث و معارف مرتبط

فلسفه‌ی سنت (و مبانی حدیث پژوهی)؛ تاریخ حدیث و علوم حدیثی؛ شناخت جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت؛ درایهالحدیث (مبانی و منطق فهم حدیث/اصطلاحات الحدیث/مشکل الحدیث و اختلاف الحدیث)؛ شناخت منابع روایی (کتب اربعه، وسائل و مستدرک، بحارالانوار، نهج‌البلاغه، صحیفه‌ی سجادیه) متن خوانی و شرح قسمت‌های منتخب این منابع، و شرح کامل خطبه‌ی فدکیه و خطبه‌ی غدیر؛ رجال؛ سندشناسی (توثیقات عام و خاص؛ نقد و وضع حدیث و…)؛ تحقیق موضوعی حدیثی در زمینه‌ی مباحث منتخب.

اهداف و حدود:

حصول آشنایی لازم با تاریخ و فلسفه‌ی سنت معصومین علیهم‌السلام، و علوم حدیث و رجال، و انس با منابع اصیل و مهم حدیثی و تسلط لازم بر فقه‌اللغات روایی، آشنایی با حدیث پژوهی موضوعی در زمینه‌ی برخی مباحث تخصصی، در قالب دروس مستقل یا در خلال سایر مواد آموزشی و پژوهشی، طبق برنامه‌ی هر مدرسه.

نهم: حکمت و فلسفه و معارف مرتبط

مبادی فلسفه‌ی اسلامی؛ آشنایی اجمالی با تاریخ فلسفه‌ی اسلامی؛ ادوار و مکاتب آن؛ فلسفه‌ی اسلامی (در دو مرحله‌ی مقدماتی و متوسطه)؛ آشنایی با فلسفه اسلامی معاصر (فلسفه‌ی نوصداریی و رویکردهای نو در مباحث فلسفی ایران پس از انقلاب)؛ منطق صوری (در دو مرحله‌ی مقدماتی و متوسطه)؛ آشنایی اجمالی با معرفت شناسی؛ آشنایی اجمالی با جریان‌های منتقد فلسفه و نقد آنها؛ آشنایی اجمالی با تاریخ و مکاتب فلسفه‌ی غربی، آشنایی اجمالی با فلسفه‌ی مضاف (کلیات و شاخه‌ها)؛ آشنایی اجمالی با علوم شناختی

اهداف و حدود:

 آشنایی با تاریخ، ادوار و مکاتب فلسفی  اسلامی و غربی، تسلط نظری_کاربردی لازم بر منطق صوری  و آشنایی کافی با حکمت اسلامی و فلسفه‌ی معاصر ایران، و شناخت دانش‌های جدید فلسفی.

دهم : فلسفه‌ی علوم انسانی و منطق تولید علم انسانی اسلامی و معارف مرتبط

علم‌النفس و انسان شناسی؛ فلسفه‌ی علوم انسانی (کلیات و مبانی مشترک شاخه‌های علوم انسانی/دوره‌ی مقدماتی)؛ فشرده‌ی مبانی هر یک از رشته‌های مهم علوم انسانی مانند: روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، سیاست، مدیریت، اقتصاد، آینده‌پژوهی، و…؛ نظریه‌های علم اندیشمندان مسلمان؛ تاریخ و پیشینه‌ی علوم انسانی در جهان اسلام، تاریخچه و نقد عمومی علوم انسانی غربی؛ منطق تولید علوم انسانی اسلامی (دوره‌ی مقدماتی)

اهداف و حدود:

 آشنایی لازم با تاریخچه و کلیات علوم انسانی، علم النفس و انسان شناسی اسلامی، آشنایی مقدماتی با فلسفه ی علم انسانی اسلامی و منطق تولید آن، شناخت اجمالی علوم انسانی غربی.

نصاب لازم التحصیل در زمینه‌ی علوم و معارف مکمِّل

علوم و معارف مکمل، مشتمل بر هفده گروه دانش به شرح زیر است:

1. آشنایی اجمالی با مبانی و کلیات منطق فهم دین.
2. آشنایی اجمالی با فلسفه معرفت دینی.
3. آشنایی اجمالی با منطق‌های جدید.
4. تقویت ریاضیات و منطقی اندیشی با رویکرد ورزیدگی ذهنیت ریاضی و مهندسی معرفت.
5. آشنایی اجمالی با تاریخ و مکاتب فلسفی غربی.
6. آشنایی اجمالی با عرفان ثقلینی، و نقد عرفان‌های مسلکی و صوفیانه و عرفان واره‌ها و معنویت گرایی نوظهور.
7. آشنایی اجمالی با علم حقوق و فلسفه‌ی حقوق اسلامی.
8. آشنایی اجمالی با علم جامعه‌شناسی و فلسفه‌ی اجتماع اسلامی.
9. آشنایی اجمالی با فلسفه‌ی فرهنگ، علم فرهنگ پژوهی، شناخت فرهنگ اسلامی_ایرانی، و پدیده‌ی تهاجم فرهنگی و ابعاد و لایه‌های آن.
10. آشنایی اجمالی با هنر، و فلسفه و تاریخ هنر اسلامی.
11. آشنایی اجمالی با علم سیاست و فلسفه‌ی اقتصاد اسلامی.
12. آشنایی اجمالی با علم اقتصاد و فلسفه‌ی اقتصاد اسلامی.
13. آشنایی اجمالی با علم مدیریت و فلسفه‌ی مدیریت اسلامی.
14. آشنایی اجمالی با فلسفه‌ی تاریخ، تاریخ اسلام، سیره‌ی معصومین علیهم‌السلام، تاریخ تمدن اسلامی، تاریخ علم در جهان اسلام و تاریخ حوزه.
15. آشنایی اجمالی با تاریخ ایران معاصر، تاریخ تحلیلی انقلاب اسلامی و جریان شناسی انقلاب.
16. آشنایی اجمالی با علم جغرافیا، جغرافیای جهان اسلام و پراکنش مسلمانان و مذاهب اسلامی.

مهارت و فنون مورد نیاز

مجموعه‌ی مهارت‌های لازم‌التحصیل طلاب می‌تواند به شرح زیر دسته‌بندی شود که طلاب باید حسب نیاز و تناسب، آنها را کسب نمایند:

اول: مهارت‌های تحقیق و تالیف

برنامه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی حوزه در مقاطع تحصیلی سطوح، باید با سمت گیری به سوی دو هدف زیر تنظیم گردد:

یکم : تحقق «آموزش پژوهش ورزانه»

دوم: تربیت فضلای صاحب نظر

نکات زیر باید به مثابه اصول راهبردی حاکم بر برنامه‌ی پژوهش حوزه، مورد توجه جدی قرار گیرد:

1. تنظیم توأمان و در آمیخته‌ی برنامه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی حوزه.
2. اجرای آموزش در بستر پژوهش و تحصیل محققانه‌ی طلاب حوزه.
3. اجرای آموزش در بستر پژوهش و تحصیل محققانه‌ی طلاب حوزه.
4. تعیین مواد و موضوعات تحقیقاتی موظفی سطوح پایین منحصراً از مواد و متون درسی جاری طلاب.
5. تنظیم برنامه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی به صورت فرایندی.
6. اجرای برنامه‌های مهارت آموزی، مهارت ورزی، و مهارت افزایی پژوهشی.
7. سنجش دوره‌ای میزان پیشرفت پژوهشی طلاب.

دوم: مهارت‌های تعلُّم و تعلیم

1. برنامه‌ریزی تحصیلی
2. انتخاب رشته تحصیلی و تخصص
3. انتخاب استاد و ارتباط با اساتید
4. مدیریت یادگیری و حافظه
5. تندخوانی و شیوه‌های مطالعه
6. مباحثه
7. تقریر نویسی
8. مدیرت ذهن
9. سنجش تحصیلی و امتحان
10. تدریس و کلاس‌داری

سوم: مهارت‌های مدیریتی و ارتباطاتی

1. مهارت‌های مدیریتی_ارتباطاتی (فنون و موضوعات کثیرالابتلای طلاب و با توجه به رویکرد خاص حوزه)
2. مهارت مخاطب شناسی
3. مهارت نقد، مناظره، و گفتگوی علمی
4. مهارت امر به معروف و نهی از منکر موثر
5. مهارت سخنوری و خطابه
6. مهارت محاوره و سخن گفتن با دیگران
7. مهارت مدیریت شئون و امور فرهنگی
8. مهارت مسئله گویی
9. مهارت مطالعه‌ای آثار به زبان انگلیسی
10. مهارت مواجهه‌ی صحیح با برخوردهای منفی محیطی
11. مهارت نقدپذیری و تحمل مخالف
12. مهارت دشمن شناسی
13. مهارت تحلیل سیاسی_اجتماعی
14. مهارت دوست یابی و دوست ورزی
15. مهارت رفتار سیاسی و موضع‌گیری در عرصه‌ی سیاست
16. مهارت مشاوره
17. مهارت استفاده از امکانات و ابزارهای جدید مطالعاتی، ارتباطاتی و رسانه‌ای.

چهارم: مهارت‌های زندگی

1. حجره داری
2. مدیریت زمان
3. تدبیر معاش و مدیریت منابع و مخارج
4. پیش نیازهای ازدواج
5. انتخاب همسر و دوران نامزدی
6. همسرداری
7. معاشرت جنسی
8. فرزند آوری
9. فرزند پروری
10. ارتباط با والدین
11. صله رحم
12. بهداشت روان
13. تنظیم فوق برنامه (گذران اوقات فراغت و تفریحات سالم، شاد زیستن و تَفکه)
14. آداب سفر
15. کمک‌های اولیه
16. امور فنی اولیه کثیر الابتلاء

پنجم: مهارت‌های مکمل

1. ادبیات فارسی
2. خوش نویسی
3. عروض و قافیه
4. فنون رزمی
5. صوت و لحن