در این یادداشت که از سلسله یادداشتهای مدل آموزشی پنج بعدی است، میخواهیم به بررسی تفصیلی لایه چهارم از فهم و ادراک، یعنی فهم تحلیلی (سطح تجزیه و ترکیب) بپردازیم.
فهم تحلیلی (سطح تجزیه و ترکیب)
فرض کنید با مسألهای روبرو شدهاید، یک طرح ذهنی برای حل آن میریزید و اجرا میکنید (تا نیاز برطرف شود و مشکل رفع گردد)، امّا در عمل به نتیجه نمیرسید؛ تلاش برای حل بسیاری از مسائل به نتیجه نمیرسد و یا اشتباه از آب درمیآید. به نظر شما علت آن چیست؟
اگر در چنین موقعیتی قرار گرفتید و طرح اولیه شما برای حل مسألهای به نتیجه نرسید چه میکنید؟
( البته با توجّه به فرضهای زیر :
- مساله، مهم و حیاتی است و نمیتوانید از حل آن صرف نظر کنید.
- فرد دیگری در دسترس نیست تا از او کمک بگیرید.
- گریهوزاریهای خود را کردهاید و دیدهاید که فایده ندارد.
- وقتی به خداوند شکایت بردید و کمک خواستید، ندا آمد: «از فکری که به تو دادهام استفاده کن و به فکر چاره باش و نتیجه کار را به من واگذار کن.» )
تفکر تحلیلی یا مهارت تجزیه تحلیل مسائل
از آنجایی که هر مسئله بالاخره راه حلی دارد، یک انسان عاقل و صاحب فکر به دنبال علت شکست طرح اولیه خود میگردد تا بتواند به راه حل اصلی مسئله برسد؛ امّا چگونه؟
مراحلی که ذهن طی میکند تا بتواند علت شکست طرح اولیه خود را بیابد به شرح زیر هستند :
- مرور دوباره مشکل (آیا مشکل را درست تشخیص دادهام؟ شاید وضعیت موجود، نواقصی بیش از آنچه من فکر میکردم دارد؟ و….)
در این مرحله فرد به تجزیه مشکل میپردازد و آنچه را به ظاهر بسیط و ساده به نظر میآمد مورد دقّت و توجّه قرار میدهد تا اجزاء تشکیل دهنده و اثری را که هر جزء ایجاد میکند، کشف کند.
- مرور دوباره امکانات+ مرورِ قوانین و معادلاتی که برای رفع مشکل باید مورد استفاده قرار میگرفت. (آیا قوانین و معادلاتی را که فکر میکردم جاری است درست تشخیص دادهام؟ مثلاً آیا باید در هر شرایط و موقعیتی باید از جانِ خود محافظت کرد یا اینکه این قانون در برخی موارد استثناء دارد؟)
- مرور دوباره نحوه استفاده از قوانین و امکانات برای رفع نیاز (مشکل را درست شناختهایم و قوانین و امکانات را هم درست تشخیص دادیم اما شاید روش استفاده از امکانات و قوانین را درست تشخیص ندادیم؟)
در تمام موارد سهگانه فوق، اولین کاری که انجام میشود تجزیه و تشخیص عناصر درونی است که شاید در دید اول به نظر نرسیده بودند یا اشتباه تشخیص داده شده بودند. پس از تشخیص جامع و کامل عناصر واقعی، ارتباط آنها و فعل و انفعال آنها با یکدیگر دوباره بازسازی میشود تا یک طرح واقعی از مشکل و امکانات و روش استفاده از امکانات بهدست آید. عمل بازسازی اجزاء ترکیب نامیده میشود.
ترکیب یعنی: برقرار ساختن جریان ارتباطات بین چند عنصر که یک کل را تشکیل میدهند.
لابد تا بحال در تمرینهای هوش با مواردی روبرو شدهاید که نقاطی مجزا را به شما دادهاند و خواستهاند با وصل کردن آنها به یکدیگر به یک شکل خاص برسید یا با مواردی که خواسته شده است تا شکلی را از لابلای اجزاء یک تصویر تشخیص دهید. نمونههایی که ملاحظه میکنید از موارد فوق هستند.
- آیا میتوانید پلیسی را که سوار بر موتور است در این تصویر بیابید؟
- این تصویر را ابتدا از دور نگاه کنید و سپس از نزدیک به آن دقّت کنید، واقعیت این تصویر چیست؟
ان شاءالله در یادداشتی مجزا به تفسیر نگرش شبکهای و لازمه آن که مدل سازی است، میپردازیم.