خانه / نگاه / فنون و راهبردهای برگزاری کلاس‌های درس متعامل

فنون و راهبردهای برگزاری کلاس‌های درس متعامل

دکتر محرم آقازاده
دکتری برنامه ریزی درسی از دانشگاه تربیت معلم
صفحه اختصاصی   مقالات در نورمگز   فهرست آثار از کتابخانه ملی   دریافت رزومه کامل 

بعد قبل

تفکر با آرامش خاطر و دوری از تشویش رابطه‌ی نزدیکی دارد. بنا بر این، استاد باید مسائل و مشکلات یادگیرندگان شرکت کننده در دوره های آموزشی را در نظر بگیرد و محیط کلاسی شوق انگیز و آرامش بخش را به وجود آورد.

بهترین زمان تعمق و ژرف اندیشی وقتی است که سئوالی پرسیده می شود. وقتی سئوالی را استاد از یادگیرندگان پرسید، باید اجازه دهد تا آنان با فکر و اندیشه ، جواب دهند. دیده شده است که برخی استادان وقتی سئوالی پرسیدند و جوابی دریافت نکردند. بلافاصله سئوال دیگری می پرسند. این کار سبب می شود انرژی فکری یادگیرندگان به هدر رود،

موفقیت در ژرف اندیشی بسته به محیط پذیرا و حمایت کننده ای دارد که ، استاد آن را به وجود می آورد و گفتنی است، در محیط های حمایت کننده یادگیرندگان مانند میهمانی هستند که از آن به گرمی استقبال می شود و امکاناتی برای راحتی هر چه بیشتر او تدارک می گردد.

استادان حامی اندیشه یادگیرندگان، اعتماد به نفس را در دل آنان رشد می دهند. لازم است، به یادگیرندگان نشان داد که می توانند باورها ، ارزش ها، دانش و مهارت خود را باور داشته باشند و آن ها را در برابر باور ها ، بینش و نگرش و …… دیگران قرار دهند.

بعد قبل

سال‌ها استادان در برابر فراگیرندگان ایستاده یا بر کرسی استادی تکیه زده و سخنان گهربار خود را ارائه کرده اند، و فراگیرندگان ملزم بوده اند.به تفصیل آن چه را که استادان عرضه می دارند، به خوبی پذیرفته  و به حافظه بسپارند. در چنین فرآیندی نقش خلاقیتی، بر عهده یادگیرنده گذاشته نمی شود، فقط استاد است که اندیشنده‌ای بی دلیل انگاشته می‌شود و گفته‌ی وی ، حجت تمام است. این نظام های آموزشی از نیمه‌ی دوم قرن بیستم به این سو مورد سئوال قرار گرفت. منتقدان نظام پیشین بی بدیل انگاشته می شود و گفته‌ی وی ، حجت تمام است. این نظام‌های آموزشی از نیمه‌ی دوم قرن بیستم به این سو مورد سئوال قرار گرفت. منتقدان نظام پیشین بر این باور بودند که یادگیرنده نیز باید در امر یادگیری و آفرینش راه حل ها و طرح راه کارهای خلاقه، سهمی داشته باشد.

رویکرد حاضر به آموزش، سبب شد بنیان آموزش‌های یادگیرنده محور پی نهاده شود. یکی از اساسی‌ترین پایه‌های دستیابی به یادگیری فعال و نظام آموزش یادگیرنده محور، محصول کنش متقابل در کلاس‌های درس است. در نوشته‌ی حاضر، پنج گام اساسی برای پدید آوری کنش متقابل ارائه می شود.

فنون و راهبردهای برگزاری کلاس های درس متعامل

گام نخست) در آغاز هر جلسه، مسئله‌ای ارائه دهید.

استاد ماهر آن است که یادگیرندگان را از رکود ذهنی و بی ارادگی درآورد و از تمام فوت و فن استفاده کند تا آنان برای حل مسایل برانگیخته شوند. از طریق ارائه‌ی مسایل، می‌توان یادگیرندگان را به شرکت در بحث‌ها ترغیب کرد. کلاسی که در آن مسئله‌ای طرح نمی‌شود، یا راهی جدید و مهارتی مورد توجه قرار نمی گیرد، انگیزه زا و فرح بخش نیست. انسان ها معمولاً از گشودن خرسند می شوند و یافتن راه های جدید و مهارت انجام دادن کار مشعوف می گردند. اگر شعف و خرسند از فعالیت بر نخیزد، اعمال انسان صورت بیگاری به خود می گیرند.

استادی که به طرح مسئله در کلاس اشتیاق نشان می دهد باید، زمینه‌ی لازم را برای اندیشیدن فراهم آورد.

تفکر با آرامش خاطر و دوری از تشویش رابطه‌ی نزدیکی دارد. بنا بر این، استاد باید مسائل و مشکلات یادگیرندگان شرکت کننده در دوره های آموزشی را در نظر بگیرد و محیط کلاسی شوق انگیز و آرامش بخش را به وجود آورد.

شایسته است، استاد همه‌ی مشغله های یادگیرندگان را در نظر بگیرد. برخی یادگیرندگان پس از پایان کلاس دیگری، به کلاس جدید می آیند  و پیوسته در فضای مسایل آن کلاس‌اند، بعضی فراگیرندگان از دست همکاران و یک دسته از روابط حاکم آزرده اند.

بسیاری دیگر هم، دارای نگرانی های مالی ، تغییر شغل ، مسایل خانوادگی و …….. هستند.

برای این که فکر یادگیرندگان را متوجه مسایل کلاس درس حاضر کنید، هر جلسه درس را با یک تمرین کوتاه برای حل مسئله آغاز کنید. استادی نقل می کرد که : ً من از اخبار ، مقالات و مجله ای که مربوط به درس روز است، استفاده می کنم . هر جلسه پیش از ورود یادگیرندگان، یک مقاله با یک یا دو پرسش مهم را روی میزشان می گذارم. پس از آن که ، یادگیرندگان در کلاس حاضر شدند، یک فرصت پنج دقیقه ای می دهم تا مقاله را خوانده و به پرسش ها جواب دهند. سپس، از آنان می خواهم که در گروه های کوچک برای طرح پرسش ها و مشکلات و شروع بحث روز، در این تمرین شرکت کنند. ً

شیوه ی دیگر ایجاد انگیزه و در گیر کردن یادگیرندگان در مبحث روز ، طرح مسایلی است که در محیط کار صورت گرفته است. افزون بر این، با ارجاع یادگیرندگان به رخدادها و اطلاعات پخش شده از رادیو و تلویزیون و مطبوعات هم می توان در یادگیرندگان زمینه انگیختگی را فراهم آورد.

مثال های زیر می نمایند که به چه صورت استادان می توانند از مقالاتی برای دامن زدن به بحث کلاسی سود جویند:

  • ارائه‌ی یک مفهوم جدید:استادی سر مقاله‌ی روزنامه ای را در باره‌ی افزایش قیمت بنزین، بین یادگیرندگان توزیع می کند و از آنان می خواهد دیدگاه خود را درباره‌ی مسئله‌ی عرضه  و تقاضا و رابطه آن با نظر مردم ارائه دهند.
  • تقویت مفاهیم ارائه شده پیشین:پس از سخنرانی و بحث درباره‌ی سلسله مراتب نیازهای مازلو، استاد از یادگیرندگان درس ً اصول روانشناسی ً می خواهد تا یک آگهی یا مجله­ای را به کلاس بیاورند و توضیح دهند که آگهی ( های ) موجود چه نیازهایی از سلسله مراتب نیازهای مازلو را پوشش می دهد.
  • مقایسه‌ی دیدگاه ها:به یادگیرندگان دوره‌ی سرپرستی، یک مقاله در باره‌ی نظریه‌ی x و مقاله ای درباره‌ی نظریه‌ی y داده می شود، و از آنان درخواست می شود تا نکته های اساسی دو نظریه را استخراج و مقایسه کنند.

گام دوم ) برای ً ژرف اندیشی ً . از یادگیرندگان بخواهید سکوت را رعایت کنند.

از ملزومات اساسی ژرف اندیشی سکوت است. انسان اندیشه ورز با فراهم آوری اطلاعات نیاز به فرصتی دارد که به ترکیب و آماده سازی بپردازد. در این شرایط ، اطلاعات گردآوری شده خام پخته می گردند. وقتی که شخص به ژرف اندیشی می پردازد، باید مشاهدات را به پایان برد و در را به روی محرک های محیطی بست تا آن که اندیشه به کمال برسد. بهترین زمان تعمق و ژرف اندیشی وقتی است که سئوالی پرسیده می شود. وقتی سئوالی را استاد از یادگیرندگان پرسید، باید اجازه دهد تا آنان با فکر و اندیشه ، جواب دهند. دیده شده است که برخی استادان وقتی سئوالی پرسیدند و جوابی دریافت نکردند. بلافاصله سئوال دیگری می پرسند. این کار سبب می شود انرژی فکری یادگیرندگان به هدر رود، چون به طور متوالی که سئوال پرسیده می شود، فراگیرندگان فکر می کنند و پیش از آن که حاصل اندیشه‌ی خود را ارائه دهند سئوال دیگری پیش می آید و بدین منوال چرخه ادامه می یابد. چنین فرایندی به عدم کامیابی یادگیرندگان می انجامد. به هر روی، گفتنی است که با سکوت و آرامش می توان به پرورش اندیشه های بدیع پرداخت.

 بهترین زمان تعمق و ژرف اندیشی وقتی است که سئوالی پرسیده می شود. وقتی سئوالی را استاد از یادگیرندگان پرسید، باید اجازه دهد تا آنان با فکر و اندیشه ، جواب دهند. دیده شده است که برخی استادان وقتی سئوالی پرسیدند و جوابی دریافت نکردند. بلافاصله سئوال دیگری می پرسند. این کار سبب می شود انرژی فکری یادگیرندگان به هدر رود،

گام سوم ) آرایش کلاس را به منظور ایجاد کنش متقابل آماده سازید.

انسان ها به طور طبیعی پیوسته کوشیده اند که شرایط محیطی را برای نیل به اهداف خود تغییر دهند. با این باور که اندیشیدن هدف اساسی ماست و کنش متقابل راهی برای دستیابی به آن، بنا بر این باید محیط کلاس را برای محقق کردن هدف و هموار شدن راه آماده کرد.

امروز ، علم ارگونومی یا مهندسی عوامل انسانی از طرف مؤسسات بزرگ آموزشی و صنعتی برای مناسب کردن محیط برای عملکرد کارکنان و یادگیرندگان مورد استفاده قرار می گیرد. از این رو، محیط کلاس درس هم باید به صورتی آرایش باید که یاد گیرندگان در آن برای برقراری کنش متقابل احساس راحتی کنند. هدف اساسی در تغییر آرایش کلاس باید این باشد که یادگیرندگان بتوانند با یکدیگر تماس چهره به چهره داشته باشند. کلاس هایی که آرایش آن ها، دایره ای، چهارگوش، نیم دایره هستند. برای منظور یاد شده مناسب اند. در عین حال، کلاس درس باید به ترتیبی باشد که بتوان گروه های کوچک را برای بحث و تفکر به راحتی آماده کرد. کلاس های درسی که این امکان را داشته باشند، استاد می تواند به راحتی فعالیت های یادگیری را کنترل و به هدایت آن ها اقدام کند.

کلاس های U (یو ) شکل، دایره ای، چهار گوش با میزهای متحرک، نمونه هایی از مدل های مطلوب آرایش کلاس درس هستند.

گام چهارم ) بر زمان کلاس های مرسوم بیفزایید.

با مراجعه به آمار زمان تخصصی به کلاس های درس،  معلوم می شود که متوسط زمان در نظر گرفته شده بین ۶۰ تا ۹۰ دقیقه است. می توان گفت که این زمان ها بر پایه ی باور های سنتی در باره ی آموزش در نظر آورده شده اند. برای دستیابی به بازده های مطلوب اندیشه ورزی، الزامی است که بر زمان ساعات معمول افزود. ژرف اندیشی و خلاقیت زمانی به بار می نشینند که یادگیرنده فرصت دست ورزی برای اطلاعات، ترکیب و اصلاح بازده های فکری اش را داشته باشد. ژرف اندیشی و خلاقیت مراحلی دارند که عدم گذر از آن ها به ناکامی ذهنی می انجامد و انرژی یادگیرندگان را هدر می دهد.

گام پنجم )محیطی ایمن و پذیرنده به وجود آورید.

ترس و نا پذیرایی آفت خلاقیت و تفکر است. اگر یادگیرندگان احساس کنند که اندیشه‌ی آنان مورد حمایت قرار می گیرد و دیگران به راهکار ها و واقعیت هایی که مطرح می کند، بها می دهند و فرصتی را برای توجه به آن تخصیص می دهند، برای فعالیت ذهنی افزون تر تلاش نشان می دهند.

یادگیرندگان برای ژرف اندیشی – که در مواقع زیادی نیاز به فرو ریختن باورهای تثبیت شده دارد – نیازمند حمایت ، بحث، مناظره و …. هستند. موفقیت در ژرف اندیشی بسته به محیط پذیرا و حمایت کننده ای دارد که ، استاد آن را به وجود می آورد و گفتنی است، در محیط های حمایت کننده یادگیرندگان مانند میهمانی هستند که از آن به گرمی استقبال می شود و امکاناتی برای راحتی هر چه بیشتر او تدارک می گردد.

موفقیت در ژرف اندیشی بسته به محیط پذیرا و حمایت کننده ای دارد که ، استاد آن را به وجود می آورد و گفتنی است، در محیط های حمایت کننده یادگیرندگان مانند میهمانی هستند که از آن به گرمی استقبال می شود و امکاناتی برای راحتی هر چه بیشتر او تدارک می گردد.

استاد حامی و پذیرا ، باید جو روانی‌ای را در کلاس سامان دهد که در آن یادگیرندگان احساس کنند که حرفی برای گفتن دارند. استادان حامی اندیشه یادگیرندگان، اعتماد به نفس را در دل آنان رشد می دهند. لازم است، به یادگیرندگان نشان داد که می توانند باورها ، ارزش ها، دانش و مهارت خود را باور داشته باشند و آن ها را در برابر باور ها ، بینش و نگرش و …… دیگران قرار دهند. به دیگر سخن، یادگیرندگان باید از آن چه دارند موضعی بسازند و از منظر آن به رخدادها و باورهای دیگران بنگرند. اما باید به یاد داشت، مواضع نباید آن چنان صعب و سخت ایجاد شوند که به  ً جزم اندیشی  ً یادگماتیسم  بیانجامد.

منابع

  1. مایرز، چ . آموزش تفکر انتقادی ، ترجمه ، خدایار ابیلی ، تهران : سمت ، ۱۳۷۴ صص. ۷۳-۸۰
  2. Mcfudzean, E. (1998) ” Enhancing Creative Thinking within Organization ” Management Decision vol. 36, No. 5 and 6 . pp. 309-310.
آقازاده م. فنون و راهبردهای برگزاری کلاس‌های درس متعامل [Internet]. یاددهی و یادگیری. ۱۳۹۱٫ Available from: http://teachinglearning.mihanblog.com/post/40

مطلب پیشنهادی

بنیۀ علمی طلّاب حوزه‌های علمیه شیعه را تقویت کنیم

بنیۀ علمی طلّاب حوزه‌های علمیه شیعه را تقویت کنیم

بنیۀ علمی طلّاب حوزه‌های علمیه شیعه را تقویت کنیم (مصاحبه با آیت‌الله حاج شیخ رجبعلی رضازاده دامت برکاته)

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *