آموزش تفکر محور در علوم اسلامی این سایت مکانی است برای آنچه درباره آموزش تفکر محور می خواهید بدانید
چگونه انگیزه فراگیران را برای توجه به درس و همراهی با روش آموزش پژوهش‌محور فعال کنیم؟
هدف:
ارائه راهکار برای جلب انگیزه فراگیران جهت همراهی با شیوه تدریس پژوهش‌محور
یک مشکل عمده در شیوه تدریس پژوهش‌محور کمبود انگیزه فراگیران جهت همراهی این شیوه است. برای حل این مشکل اساسی باید در این شیوه مساله طراحی شده با یک نیاز فعال در زندگی فرد ارتباط داشته باشد و برای ایجاد این ارتباط می‌توان از راهکارهای متعدد و متناسب با شرایط برای هر فرد استفاده نمود.
تدریس فعالیتی چندجانبه است که دو رکن اساسی و فعال آن، استاد و فراگیر است. برای تحقق یاددهی و یادگیری حداقل باید این دو رکن اساسی به صورت فعال و هدفمند در فرایند تدریس حضور داشته باشند و روشن است که فعالیت هدفمند یک عامل انسانی نیازمند انگیزه است و این انگیزه می‌باشد که انسان را به فعالیت وا می‌دارد. بنابراین هر تدریسی اگر بخواهد موفق باشد باید انگیزه استاد و شاگرد را به همراه خود داشته باشد و صرف وجود انگیزه در استاد برای موفقیت تدریس کافی نیست.
از سوی دیگر در تدریس فعال معمولا فرض بر این است که استاد از انگیزه کافی برای تدریس برخوردار است، چراکه انتخاب این شیوه اگر ناشی از اجبار عامل بیرونی نباشد، قطعا به جهت سختی و دشواری بیشتر این شیوه، حاکی از وجود انگیزه لازم در استاد است و اگر چنین نبود، استاد این شیوه پردردسر را انتخاب نمی‌کرد؛ اما فراگیرانی که در معرض این شیوه قرار می‌گیرند، الزاما از انگیزه کافی برخوردار نیستند و چه بسا که اساساً خود این شیوه را انتخاب نکرده‌اند و ناخواسته در معرض این شیوه تدریس استاد قرار گرفته‌اند. در این فرض طبیعی است که از انگیزه لازم برای فعالیت در کلاس برخوردار نباشند. حتی اگر اصل این شیوه را نیز با اختیار خود انتخاب کرده باشند، به جهت دشواری کار و عدم انس با این شیوه، باز در ادامه کار نیازمند ایجاد انگیزه جهت همراهی با شیوه می‌باشند و اگر این کار انجام نشود و در طی کار ایجاد انگیزه صورت نپذیرد، از میزان فعالیت آنها کاسته شده و در نتیجه موفقیت این شیوه نیز کاهش می‌یابد. بنابراین یکی از اساسی‌ترین عوامل موفقیت شیوه تدریس پژوهش‌محور، موضوع ایجاد انگیزه در فراگیران است.
سؤالی که در پی بیان ضرورت ایجاد انگیزه در فراگیران مطرح می‌شود، سؤال از نحوه و چگونگی ایجاد انگیزه در فراگیران است. در پاسخ به این سؤال معمولا گفته می‌شود که برای ایجاد انگیزه باید یک نیاز مرتبط با آن انگیزه فعال شود. هر فرد به اقتضای فطرت و نحوه خلقت خود، نیازهای متعددی دارد، اما این نیازها همواره فعال نیستند و در نتیجه همواره انگیزشی نمی‌باشند و برای انگیزشی شدن یک نیاز، باید آن نیاز فعال شود.
از سوی دیگر گاهی نیاز فعالی در فرد وجود دارد؛ اما ارتباط این نیاز با یک موضوع خاص برقرار نشده و در نتیجه باز نسبت به آن موضوع خاص انگیزش ایجاد نمی‌شود. بنابراین به طور کلی می‌توان ادعا کرد که:
برای ایجاد انگیزه نسبت به یک موضوع اولاً باید ارتباط آن با یک نیاز برقرار شود و ثانیاً آن نیاز باید فعال گردد.
با توجه به این بیان کلی، در موضوع خاص این بحث و برای ایجاد انگیزه در فراگیران، اساسی‌ترین عامل نحوه مساله‌پردازی است.
از آنجا که در شیوه تدریس پژوهش‌محور یکی از مراحل عمده، طرح مسئله است:
اگر مساله طرح شده با یک نیاز فعال زندگی فراگیر ارتباط برقرار کند، قطعا انگیزه لازم برای همراهی با این شیوه در فرد ایجاد خواهد شد و حداقل فراگیر تا این مرحله را همراهی می‌کند و اگر چنین نشود، قطعا انگیزه کافی ایجاد نمی‌شود و همراهی فراگیر در همان ابتدای کار قطع می‌شود.
سؤال بعدی که به دنبال پاسخ به سؤال قبل مطرح می‌شود، این است که:
برای ایجاد ارتباط بین مسئله طرح‌شده و نیازهای فعال زندگی فراگیر چه راه‌کارهایی وجود دارد؟
درواقع این سؤال را می‌توان به دو سؤال دقیق‌تر تفکیک کرد:
- راهکار فعال‌سازی نیازهای فرد چگونه است؟
- راهکار ایجاد ارتباط با نیاز فعال چیست؟
به نظر می‌رسد پاسخ به سؤال اول یعنی نحوه فعال‌سازی نیازهای بالقوه، در حد این مقاله نیست و نیازمند بحث مستقلی است و می‌توان فرض را بر این گذاشت که نیازهای فعالی در فراگیر وجود دارد و فقط سؤال دوم مطرح است و هدف فقط یافتن راهکار ایجاد ارتباط بین موضوع درس و نیاز فعال زندگی فراگیر است.
راهکارهای زیر که هم به صورت استقرایی و هم به صورت استدلالی احصاء شده‌اند می‌تواند برخی راهکارهای ایجاد ارتباط میان موضوع درس و نیاز زندگی واقعی فرد باشد:
- طرح مسئله درباره تاثیر فقدان یک شیء مهم در زندگی فرد. مثلا اگر غذایی برای خوردن نبود چه می‌شد؟
- سؤال درباره تاثیر وجود یک شیء ناپسند در زندگی فرد. مثلا اگر در دهان انسان غده‌ای بود که مانع غذا خوردن بود چه می‌شد؟
- سؤال درباره تشابه دو وضعیت ملموس به ظاهر نا‌متشابه. مثلا چه شباهتی میان پنچر شدن ماشین و افت تحصیلی فرزندتان وجود دارد؟
- سؤال درباره تفاوت دو وضعیت ملموس به ظاهر متشابه. مثلا چه تفاوتی بین ازدواج یک مرد با چند زن و ازدواج یک زن با چند مرد وجود دارد؟
- سؤال از عکس‌العمل در برابر یک حادثه مهم (خوشایند یا ناخوشایند) مثلا اگر به شما خبر دهند که در قرعه‌کشی عمره برنده شده‌اید یا در دروس ترم مشروط شده‌اید چه می‌کنید؟
- سؤال از پیامد استمرار یک وضعیت در گذشته یا در حال. مثلا اگر وضعیت مصرف بنزین به همین منوال ادامه پیدا کند یا اگر جنگ تا امروز ادامه داشت چه می‌شد؟
- سؤال از پیامد فقدان یک وضعیت در گذشته یا حال. مثلا اگر انقلاب پیروز نشده بود وضعیت فرهنگی چطور بود یا اگر فعالیت هسته‌ای تعلیق شود در آینده چه می‌شود؟
- سؤال از چرایی پدید آمدن یک وضعیت مهم و ملموس. مثلا چرا همواره قیمت کالاها گران می‌شود؟
- سؤال از راهکار حل مشکلات ملموس. مثلا برای ایجاد انگیزه در فراگیران جهت همراهی تدریس پژوهش‌محور چه باید کرد؟
- سؤال درباره تحلیل یک وضع طبیعی و ساده در زندگی. مثلا برای راه رفتن چه قسمت‌هایی از ذهن و بدن باید فعالیت کند؟
- سؤال از ترکیب چند وضعیت طبیعی. مثلا اگر یک روز هم خسته باشید و هم کار زیادی داشته باشید و هم مهمان برایتان بیاید چه می‌کنید؟
- سؤآل از تفکیک یک وضعیت طبیعی. مثلا اگر یک روز سر کلاس تخته باشد ولی ماژیک نباشد چه می‌کنید؟
- سؤال درباره نقد یک نظر معارض. مثلا اگر کسی ادعا کند که خدا دارای جسم است و به برخی ظواهر قرآن استناد کند چه پاسخی به او می‌دهید؟
نتیجه
انگیزش تابع نیاز است و یک مساله زمانی انگیزشی است که با یک نیاز فعال زندگی مرتبط شود.
توصیه: برای ایجاد انگیزه در فراگیر جهت همراهی با شیوه تدریس پژوهش‌محور باید طرح مسئله به گونه‌ای انجام شود که موضوع درس به یک نیاز فعال زندگی مرتبط گردد.
