آموزش تفکر محور یعنی چه؟

در این نوشته بر آنیم تا معنایی جامع و روان از آموزش تفکر محور ارائه دهیم. برای شناخت یک مفهوم کلی، بهتر است ابتدا با اجزاء آن آشنا شویم.

آموزش + تفکر

ابتدا به معنای آموزش می‌پردازیم:

تعریف آموزش

محمدباقر هوشیار:

آموزش و پرورش مجموعه منظمی از اعمال و رفتار است؛ به بیان دیگر آموزش و پرورش فعل و انفعالی است میان دو قطب روان (آموزگار و فراگیر) که مسبوق به اصلی و متوجه هدفی و مستلزم برنامه‌ای است.

جان دیویی:

آموزش و پرورش تکرار تجربه‌است، به منظور اینکه معنای تجربه گسترش پیدا کند و برای هدایت و کنترل تجربیات بعدی، فرد را بهتر قادر سازد.

ژان ژاک روسو:

آموزش و پرورش هنر یا فنی است که به صورت راهنمایی یا حمایت نیروهای طبیعی و استعدادهای فراگیر (متربی)، و با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق می‌پذیرد.

دانشنامه بریتانیکا:

از آن‌جایی که کودکان بی‌سواد، نادان و غیرمطلع از فرهنگ جامعه‌شان به دنیا می‌آیند، برای یادگیری فرهنگشان، هنجارهای رفتاری افراد بالغ، یادگیری مهارت‌ها، یافتن نقششان در اجتماع و رسیدن به اهدافشان نیاز به آموزش دارند.

امیرحسین آریان‌پور:

آموزش و پرورش عبارت است از «فرایند هدایت و جهت‌دهی عمدی تجارب انسانی.

براون واتیکنس:

آموزش فراهم آوردن فرصت هایى است براى اینکه دانش آموز یاد بگیرد.

سیف :

آموزش فعالیتى است که معلم براى آسان ساختن یادگیرى طرح ریزى می کند. و بین او و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان می یابد; به زبان دیگر آموزش، هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزى شده با هدف آسان کردن یادگیرى در یاد گیرندگان است.

گانیه:

آموزش را مجموعه ای از رویدادهای “به عمد ترتیب داده شده” می داند که برای حمایت از فرایندهای درونی یادگیری، طراحی شده است.

هویت «آموزش» چیست؟ (چه تغییری در باور نسبت به آموزش باید ایجاد شود؟)

آموزش عبارتست از:

فعالیت‌هایی که منجر به یادگیری شوند.

مفهوم «یادگیری» در آموزش، رکن است.

پس توجه داشته باشیم:

یاددهی؛ انتقال اطلاعات به ذهن فراگیر نیست!

تعریف تفکر

تفکر مصدر باب تفعّل، یا اسم مصدر باب تفعیل (تفکیر)[۱] از ریشه «ف ـ ک ـ ر»، در لغت به معنای تأمل[۲] و در اصطلاح، تصرف قلب در معانی اشیا برای ادراک مطلوب است.[۳] فکر نیز از همین ریشه و در لغت به معنای تأمل[۴] و در اصطلاح حرکت نفس از مطالب (مجهولات) تصوری و تصدیقی به مبادی[۵] و سیر در معلومات موجود است تا مجهولاتی که ملازم با آن‌هایند معلوم گردند[۶] این حرکت، نفس را برای افاضه صور عقلی از مبدأ قدسی آماده می‌کند.[۷] همچنین فکر، نیرویی است در شخص که برای طلب معنا، در امری دقیق و باریک می‌گردد و تفکر جولان این نیرو بر حسب نظر عقل است و جز بر آنچه صورت آن در قلب حاصل گردد گفته نمی‌شود.[۸]^{و [۹]}فکر در اصطلاح عامه مردم نیز عبارت است از هر انتقالی که برای نفس در ادراکات جزئی صورت گیرد.[۱۰]

یا:

تفکر به معنای دقیق و صحیح کلمه، ویژگی اساسی انسان را تشکیل می‌دهد.« تفکر و تعقل » به معنای؛ « به کار گرفتن نیروی عقل و اندیشه‌، برای استنتاج امور مثمر ثمر است »؛ چنانکه « تفکر علمی »، یک « نظر علمی » را نتیجه می‌دهد. عقل یکی از منابع چهارگانه احکام است. مقصود این است که گاهی ما یک حکم شرعی را به دلیل عقل کشف می‌کنیم. یعنی از راه استدلال و برهان عقلی کشف می‌کنیم که در فلان مورد فلان حکم وجوبی یا تحریمی وجود دارد و یا فلان حکم چگونه است و چگونه نیست. حجیت عقل، هم به حکم عقل ثابت است (آفتاب آمد دلیل آفتاب) و هم به تائید شرع. اساساً ما که حقانیت ‌شرع و اصول دین را به حکم عقل ثابت می‌کنیم، چگونه ممکن است از نظر شرعی عقل را حجت ندانیم. حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «لایستعان علی الدهر الابالعقل». تنها از طریق عقل می‌توان بر زمانه پیروز شد. حل مسائل شخصی، اجتماعی، بین المللی و تحکیم مناسبات انسانی و… در سایه تفکر میسر است.

در نتیجه:

[۱]. محمد تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، با مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال الدین حسینی ارموی، دانشگاه تهران.

[۲]. ملااحمد نراقی، معراج السعاده، مؤسسه انتشارات هجرت، قم.

[۳]. محسن امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت.

[۴]. شهید مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات الزهراء.

[۵]. امام خمینی، صحیفه نور، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.

[۶]. حر عاملی، وسائل الشیعه.

[۷]. شیخ محمد حسن نجفی جواهری، جواهرالکلام.

[۸]. سید محسن طباطبائی حکیم، مستمسک العروه.

[۹]. محمد امین زین الدین، کلمه التقوی.

[۱۰]. میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسائل.