مبدع این نظریه، حضرت آیتالله رشاد حفظهالله هستند. این نظریه که بنا به گفته ایشان هر تدبیر و تحرکی برای تحول حوزه جز در چهارچوب این نظام، به زوال هویت و اصالت حوزه منتهی خواهد شد، برای اولین بار توسط خود ایشان در مشهد مقدس ارائه گردید. در جلسه رونمایی از کتاب نظام علمی_آموزشی «پرورش مآل» ایشان اجمالا به ساختارها و اجزای تشکیل دهنده و اهداف این نظام علمی آموزشی اشاره کردند. با اینکه کتاب ایشان در دسترس محققین و اساتید حوزه و دانشگاه قرار دارد، اما از آنجا که تا کنون تحلیل و گزارشی علمی از این نظریه ارائه نشده است، تصمیم گرفتیم در طی چند یادداشت، به تحلیل این نظریه و ارائه مسائلی که در این نظریه و مدل آموزشی، مطرح و به آنها پاسخ داده می شود، بپردازیم. ان شاءالله که مورد استفاده محققین و اساتید حوزه و دانشگاه قرار بگیرد.
مسئله اصلی در این نظام
چگونه توسط حوزههای علمیه، نیروهایی صالح تربیت کنیم؟
مسائل فرعی
- نظام علمی_آموزشی پروشمآل چیست؟
- چه فرصتها و تهدیدهایی فراروی نهاد حوزه و روحانیت قرار دارد؟
- در حال حاضر چه جریانات و دیدگاههایی نسبت به تحول حوزه وجود دارد و کدام صحیح است؟
- ویژگیهای راهبردی و کاربردی نظام علمی_تربیتی مبتنی بر نظریه آموزش پروش مآل چیست؟
- نصابهای مطلوبیت در ارکان حوزه (نصاب عوامل انسانی، طلبه طراز، رکن نرم افزاری و سخت افزاری) کدام است؟
- طلبه طراز، چه ویژگیها و شاخصهایی دارد؟ به عبارت دیگر نصابهای یک طلبه طراز چیست؟
- شیوهی کنونی نظام سنجش، چه آسیبهایی دارد؟
- صلاحیتهای علمی_مهارتی طلبه طراز، کدام است؟
«برای نجات و نوسازی حوزه و تحول و تکامل آن، اینک جز اینکه سنن کهن و کهول، عمیق و عریق، الهی و بومی بازمانده از سلف صالح را بازبشناسیم و به زبان زمانه و با لحاظ اقتضائات عصری، بازآراسته، ارائه و اعمال کنیم، راه دیگری پیش روی نسل حاضر نیست.»
این ادعای کسی است که ۴۰ سال با دغدغۀ تربیت نیروی صالح، زیسته است. به گفته آیتالله رشاد، راه منحصر به فرد فراروی آرمان تحول حوزه، همان است که عرض شد و هر تدبیر و تحرکی برای تحول حوزه جز در چهارچوب این نظام، به زوال هویت و اصالت حوزه منتهی خواهد شد.
تعریف نظام علمی-آموزشی پرورش مآل
«نظام علمی آموزشی پرورش مآل»، که در واقع رقیب نظریۀ «آموزشی فراگرفت مآل» میباشد، دستگاه تعلیماتی_تربیتیای است «فطرتبنیاد، استعداد محور، جامع نگر و جامعه گرا» که بر پروردن استعدادهای فطری گونهگون متربیان، با نقش آفرینی فعال خود آنان تمرکز دارد. برایند این نظام نیز به فعلیت در آمدن قوا و قابلیتهای ذاتی افراد تحت تربیت، شکل گیری ملکات پایدار علمی و عملی در وجود آنان و فراهم آمدن تواناییهای معنوی، معرفتی و مهارتی لازم معطوف به نیازهای جامعهی اسلامی است.
راهبرد و رویکرد اصلی این نظام، بر منصّهی ظهور نشاندن استعدادهای خدادادی انسانها، در زمینههای گوناگون معرفتی_مهارتی (نظری و عملی) است. چنین امری از رهگذر کاربست روشهای مناسب برای کشف و استکمال استعدادها، با توجه به «مشترکات ذاتی» متربیان با هم و رعایت «تفاوتهای عرضی» آحاد تحت تعلیم، ممکن میگردد.
به نظر صاحب این نظریه، از نظر آیات قرآنی و احادیث رسیده از حضرات معصومین علیهمالسلام، دستگاه علمی_آموزشی «برین» و «اسلامی» نیز، چنین نظامی است.
ساختار کلی این نظریه در چهار بخش بدین صورت است:
بخش اول |
فهرستی از فرصتها و تهدیدهای پیش روی حوزه و دین پژوهی و تبیین دین در عصر حاضر |
بخش دوم |
تبیین سه رویکرد موجود (متجمد سنتی اندیش، متجدد نوگرا، مجدِّد نواندیش) در زمینه مقابله با تهدیدها و مواجهه با فرصتها، خاصه مسئلهی مهم تحول حوزه. |
بخش سوم |
تبیین اجمالی نظریهی «آموزش پرورش مآل» |
بخش چهارم |
تبیین بایستگی و بایستههای تامین نصاب مطلوب در زمینهی ارکان سه گانهی نهاد حوزه، ابعاد چهارگانهی: معرفتی، معنوی، مهارتی و هویتی و عرصههای دهگانهی ذیل آنها و نصابهای لازم التحصیل برای «تربیت طلبهی طراز». |
این نکته شایان ذکر است که اجرای مضبوط و موفق نظام علمی_آموزشی پرورش مآل در حوزهها نیازمند پارهای اقدامات تمهیدی و تکمیلی دیگر است که موراد زیر از اهم آنهاست:
- تهیهی جداول تفصیلی علوم و معارف محوری، مکمل و مهارتها.
- استقراء و استقصای راهکارها و روشهای ]اعم از سنتی و ابداعی[ تحقق نصاب لازم در زمینهی هرکدام از ساحات تعلیمی و تربیتی مذکور در متن نظام.
- تنظیم آییننامه ها و دستورنامههای مورد نیاز از جمله:
۳٫۱: آییننامه و دستورنامهی اجرایی گزینش، به کارگماری و ارتقای مدیران، مدرسان و کارکنان واحدهای حوزوی ملتزم به نظام علمی_آموزشی پرورش مآل.
۳٫۲: آیین نامه و دستور نامهی اجرایی جذب، گزینش و پذیرش داوطلبان در واحدهای حوزوی ملتزم.
۳٫۳: آینن نامهی انضباطی مربوط به هر دسته از عوامل انسانی ذی نقش در تحقق نظام.
۴٫۳: آینن نامه و دستور نامهی اجرایی سنجش پیشرفت تحصیلی در چهارچوب نظام.
- تهیهی تقویم تلفیقی برنامهی میانگین دهساله برای اجرای فازی و تدریجی نظام، با لحاظ لوازم انتقال از وضع موجود حوزهها به وضع مطلوب و منظور.
- تأمین سازکارهای مادی مورد نیاز برا یاجرای برنامهها.
- برگزاری کارگاههای توجیهی برای عوامل انسانی موثر در اجرای نظام در حوزه (بهتر آنکه نظام پیشنهادی، نخست در واحدهای مستعد و به مثابه تولید الگو اجرا و سپس به تدریج در سایر مدارس کشور به موقع اجرا نهاده شود.)
- تنظیم شاخصها و شیوهنامهی «پایش پیشرفت» و سنجش «کارآمدی ثبوتی_نظری» و «کامیاتبی اثباتی_عملی» نظام، و ترمیم کاستیها و کژیهای برنامههای عملیاتی، در فرایند اجرا و بر اساس تجارب اجرایی به دست آمده.
- تهیه و اجرای برنامهی رسانشی و اعتباربخشی نخبگانی نظام.
ادامه و موضوع یادداشت بعدی: فرصتهای فراروی نهاد حوزه و روحانیت
۲ دیدگاه
بازتاب ها: فرصتهای فراروی نهاد حوزه و روحانیت - آموزش تفکر محور در علوم اسلامی
بازتاب ها: آسیبها و چالشهای فراروی آرمان تحول و اصلاح - آموزش تفکر محور در علوم اسلامی