آموزش تفکر محور در علوم اسلامی این سایت مکانی است برای آنچه درباره آموزش تفکر محور می خواهید بدانید
اینجا هستیم
اینجا هستیم
مدل آموزشی پنج بعدی – نگرش‌سازی – رفتار شناسی _ سطوح مهارتی و عملی در آموزش
سطوح مهارتی و عملی در آموزش
علم برای زندگی است و زندگی نیازمند مهارت‌های گوناگون است. انسان در اجتماع زندگی می‌کند امّا زندگی اجتماعی او در صورتی متعادل خواهد بود که بتواند مستقل و متکی به خود باشد. زندگی عمل است و عمل زندگی است. باید بیاموزیم تا عمل کنیم و با عمل کردن روح خود را رشد دهیم و به سوی کمال سرمدی حرکت کنیم.
به نظر شما روایات زیر بیانگر چه حقیقتی است؟
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْإِیمَانِ فَقَالَ شَهَادَهُْْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، قُلْتُ : أَ لَیسَ هَذَا عَمَلٌ قَالَ : بَلَى، قُلْتُ : فَالْعَمَلُ مِنَ الْإِیمَانِ ، قَالَ : لَا یثْبُتُ لَهُ الْإِیمَانُ إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْعَمَلُ مِنْه.[۱]
«از حضرت صادق علیه‌السلام راجع به ایمان سؤال کردم، فرمود : ایمان اعتقاد به یگانگی خداوند و نبوت محمد صلی الله علیه و آله است. پرسیدم : آیا این اعتقاد، ذهنی است یا باید عملی باشد؟ فرمود: حتماً باید عملی باشد. پرسیدم: پس عمل کردن جزء ایمان است؟ فرمود: عمل جزء ایمان است و جز با عمل، ایمان استوار نمی‌شود.»
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ یا جَابِرُ أَ یکْتَفِی مَنِ انْتَحَلَ التَّشَیعَ أَنْ یقُولَ بِحُبِّنَا أَهْلَ الْبَیتِ فَوَ اللَّهِ مَا شِیعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَى اللَّهَ وَ أَطَاعَهُ وَ مَا کَانُوا یعْرَفُونَ یا جَابِرُ إِلَّا بِالتَّوَاضُعِ وَ التَّخَشُّعِ وَ الْأَمَانَهْ وَ کَثْرَهْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاهْ وَ الْبِرِّ بِالْوَالِدَینِ وَ التَّعَاهُدِ لِلْجِیرَانِ مِنَ الْفُقَرَاءِ وَ أَهْلِ الْمَسْکَنَه ْ وَ الْغَارِمِینَ وَ الْأَیتَامِ وَ صِدْقِ الْحَدِیثِ و تِلَاوَهْ الْقُرْآنِ وَ کَفِّ الْأَلْسُنِ عَنِ النَّاسِ إِلَّا مِنْ خَیرٍ وَ کَانُوا أُمَنَاءَ عَشَائِرِهِمْ فِی الْأَشْیاءِ قَالَ جَابِرٌ فَقُلْتُ یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا نَعْرِفُ الْیوْمَ أَحَداً بِهَذِهِ الصِّفَهِ فَقَالَ یا جَابِرُ لَا تَذْهَبَنَّ بِکَ الْمَذَاهِبُ حَسْبُ الرَّجُلِ أَنْ یقُولَ أُحِبُّ عَلِیاً وَ أَتَوَلَّاهُ ثُمَّ لَا یکُونَ مَعَ ذَلِکَ فَعَّالًا فَلَوْ قَالَ إِنِّی أُحِبُّ رَسُولَ اللَّهِ فَرَسُولُ اللَّهِ ص خَیرٌ مِنْ عَلِی ع ثُمَّ لَا یتَّبِعُ سِیرَتَهُ وَ لَا یعْمَلُ بِسُنَّتِهِ مَا نَفَعَهُ حُبُّهُ إِیاهُ شَیئاً فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْمَلُوا لِمَا عِنْدَ اللَّهِ……َ مَا تُنَالُ وَلَایتُنَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْوَرَع.[۲]
«حضرت باقر علیه‌السلام به جابر فرمود:
جابر! مگر ممکن است کسی که می‌خواهد شیعه باشد فقط ادّعای محبت ما را بکند و عمل مناسب آن نداشته باشد؟! به خدا قسم شیعه ما کسی است که با خدا رابطه داشته باشد و خود را در برابر او هیچ ببیند و طبق نظر او زندگی کند شیعیان ما کسانی هستند که به تواضع و امانت‌داری و ذکر خدا و روزه و نماز و مراقبت از پدر و مادر و رسیدگی به همسایه‌های فقیر و نیازمند و ورشکسته‌گان و یتیمان و راستگویی و قرآن خوانی و ذکرخیرگویی مردم معروف باشند، امین خانواده و فامیل خود باشند.
جابر عرض کرد: امروزه ما کسی را با این خصوصیات در بین شیعیان نمی‌بینیم، آیا این همه افرادِ ارادتمند به شما، شیعه نیستند؟!
حضرت فرمود: جابر کثرت ظاهری شیعیان، تو را گول نزند! هرگز کافی نیست که ادعای محبت علی را بکنند و مطابق نظر او عمل نداشته باشند.
آیا کافی است که ادعای محبت رسول خدا را بکنند (رسول خدایی که بهتر از علی بود) و طبق نظر او زندگی نکنند؟! قطعا هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. پس متوجّه خدا شوید و با خدا ارتباط برقرار کنید و عظمت او را دریابید و برای رسیدن به او عمل کنید. به ولایت ما نمی‌رسد مگر کسی که اطاعت کند و در عمل، طبق نظر ما زندگی کند.»
بدون عمل نمی‌توان به روح شکل صحیح داد و آن را به سوی ادراک حقایق هستی حرکت داد. بدون عمل نمی‌توان در زندگی مادی به رفع نیاز رسید و نمی‌توان استقلال و ثبات خود را به‌دست آورد. علم برا ی زندگی است و زندگی جز با عمل بر اساس علم صحیح، به نتیجه نخواهد رسید.
این عالم، عالم تدریج است. برای رسیدن به هدف باید مراحلی را از حداقلِ ممکن به سوی حداکثرِ مطلوب گذرانید. همانطور که در فهم و ادراک و در احساس و گرایش‌های روحی، لایه‌های تدریجی وجود دارد، در مورد عمل نیز سطوح و لایه‌هایی وجود دارد. انسان در عمل و اجراء، ابتدا یا با آزمون و خطا آغاز می‌کند یا تقلید می‌کند؛ سپس سعی می‌کند با دقّت و بدون خطا دوباره انجام دهد؛ در اثر تکرارِ عمل، به سرعت و دقّت لازم می‌رسد و در نهایت برایش عادی می‌شود و بدون نیاز به تمرکز، کار را انجام میدهد.
آزمایش اولیه؛ دقّت و بررسی نتایج؛ تکرار عمل؛ سعی برای ایجاد سرعت و دقّت لازم؛ عادت و مهارت کافی
مطالبات زندگی، گوناگون و جوانب آن مختلف است و هر کدام نیز نیازمند دقّت و تمرکز کافی است. اگر بخواهیم برای هر کاری در مرحله‌ی سعی و خطا باقی بمانیم از عهده زندگی برنخواهیم آمد. ما نیازمند ملکه شدن و عادی شدن افعال حیاتی و مستمر خود هستیم آنهم با دقتی که پاسخگوی نیازهای مادی و معنوی ما باشد. یک شناگر ماهر، یک خطاط قابل و یک سالک نورانی، آگاهی‌های خود را با دقّت به‌طور مستمر به کار برده‌اند و نفس و بدن خود را شکل داده‌اند تا به این رتبه نائل شده‌اند.
تا به آنچه می‌دانیم عمل نکنیم، رشدی نخواهیم داشت. استاد باید طوری به شاگردان علم را بیاموزد که مستقیما به عمل و کاربرد منجر شود و علم‌آموزان راه و روش پیاده‌سازی معلومات را نیز به‌دست آوردند. جدول زیر، نمایی از لایه‌های”عمل و اجراء” است.
جدول سطوح مهارتی و اجرائی :
|
شماره |
لایه و سطح |
افعالی که نشان دهنده این لایه هستند. |
|
۱ |
آزمون و خطا
تقلید |
آزمایش می‌کند، بررسی می‌کند، جستجو می‌کند، نمونه برداری می‌کند، می‌سنجد، نگاه می‌کند، تکرار می‌کند، مونتاژ می‌کند. |
|
۲ |
اجرای مستقل |
به تنهایی عمل می‌کند، طراحی می‌کند، می‌سازد، دوباره سازی می‌کند. |
|
۳ |
دقت و استمرار |
کنترل می‌کند، ارزیابی می‌کند، ظریف کاری می‌کند، اصلاح و تعمیر می‌کند. |
|
۴ |
عادی شدن و ملکه شدن |
به‌راحتی انجام میدهد، چند کار را همزمان به خوبی انجام میدهد، بلافاصله اجرا می‌کند، معطل نمی‌ماند. |
به نظر شما هر یک از روایات زیر با کدامیک از سطوح فوق ارتباط دارند؟
- قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله وسلم: اللَّهَ یحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا أَحْکَمَهُ. [۳]
«اگر کسی کاری را که انجام میدهد دقیق و کامل انجام دهد، خداوند قطعا او را به کمال می‌رساند.»
- قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله وسلم: إنَّمَا الأعْمَالُ بِخَواتِیمِهَا.[۴]
«ارزش کارها به نتایج پایانی آنها است.»
- قال الباقر علیه‌السلام: أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا دَاوَمَ عَلَیهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَلَّ.[۵]
«خداوند کاری را بسیار دوست دارد که مستمر باشد گرچه کم باشد.»
[۱]. کافی ج۲، ص ۳۸٫
[۲]. همان، ص۷۴٫
[۳]. وسائل الشیعه ج ۳ ص ۲۳۰
[۴]. بحارالانوار، ج۹، ص۳۳۰٫
[۵]. کافی، ج۲، ص۸۲٫
