آموزش تفکر محور در علوم اسلامی این سایت مکانی است برای آنچه درباره آموزش تفکر محور می خواهید بدانید
آنچه در روش تدریس فعال قسمت اول و قسمت دوم گذشت: تاریخچه روش‌های تدریس در آموزش جهان، مفهوم تدریس، رویکرد جدید در تدریس، راهبردهایی برای ارضای نیازهای یادگیری فراگیران، پرورش یادگیری در دانش آموزان، ارزیابی فضای کلاس، استاد یک سازمان‌دهنده در عرصه‌ی تعلیم، ویژگی‌های یک روش تدریس خوب، تاکید بر استفاده از روش‌های فعال آموزشی. در قسمت دوم اشاره‌ای اجمالی به مهمترین روش‌های فعال تدریس شد. در این یادداشت هر کدام از این روش‌ها را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.
از مهمترین روش‌های فعال تدریس که در آموزش دروس می‌توان از آنها استفاده کرد به موارد زیر اشاره می‌شود:
- روش حل مسئله
- روش بحث گروهی
- روش پرسش و پاسخ
- روش بارش مغزی (ذهن انگیزی)
- روش همیاری از طریق تدریس اعضای تیم
- روش همیاری از طریق طرح کارایی تیم
۱. روش حل مسئله
در این روش با ارائه‌ی سؤالاتی از طرف استاد، یادگیرندگان در موقعیتی مسئله‌دار قرار می‌گیرند. حل مسئله را می‌توان به صورت فرآیندی در نظر گرفت که به وسیله‌ی آن یادگیرنده ترکیبی از قواعد پیشتر آموخته شده را کشف می‌کند و می‌تواند برای رسیدن به راه حلی برای یک موقعیت جدید از آنها بهره گیرد و در طی این فرایند به یادگیری جدید نایل شود. این موضوع تازه آموخته شده، یک قاعده با قانون رده‌ی بالاتر است که یادگیرنده را قادر می‌سازد سایر مسائل از این نوع را حل کند.
مراحل تدریس به روش حل مساله
- ارائه و بیان مساله
- ارائه‌ی فرضیه
- تقسیم دانش آموزان به گروه‌های چند نفره یا به صورت انفرادی و بررسی راه‌حل‌های موجود. ارائه‌ی گزارش هر گروه در مورد راه حل پیشنهادی.
- با توجه به مباحث مطرح شده توسط گروه‌ها، تایید و تعمیم فرضیات تایید شده به موارد مشابه.
۲. روش بحث گروهی
روش بحث گروهی، گفت و گویی سنجیده و منظم درباره‌ی موضوعی خاص و مورد علاقه‌ی مشترک شرکت کنندگان در بحث است. در این روش، دانش آموزان با شرکت فعال در فعالیت‌های کلامی ابعاد مختلف یک مسئله را مورد بحث قرار می‌دهند و در پایان نسبت به آن شناخت عمیق‌تری به دست می‌آورند.
در روش بحث گروهی، دانش آموزان درک می‌کنند که دیگران نیز نظریاتی دارند و باید به نظریات آنان احترام گذاشت. استدلال کردن و گوش دادن به حرف‌های دیگران را می‌آموزند و دارای روحیه‌ی تحملِ آراء می‌گردند.
همچنین از طریق بحث گروهی، روابط گروهی را تمرین می‌کنند. در این روش، وظیفه‌ی اصلی استاد تحلیل و ارزش‌یابی جریان بحث، منطق، سازمان و صحت مطالب گفته شده است. البته او می‌تواند نقش هدایت کننده‌ی بحث را داشته باشد و هر جا که بحث به بن بست برسد یا از مسیر اصلی خارج شود، آن را به مسیر اصلی هدایت کند. همچنین باید مراقب باشد که افراد بخصوصی، بحث را به خود اختصاص ندهند.
مراحل تدریس روش بحث گروهی
* انتخاب موضوع مورد بحث.
* بیان هدف‌های آموزشی بحث.
* ابراز نظر همه‌ی اعضاء درباره‌ی موضوع مورد بحث.
* انتخاب دو نمونه پاسخ که یکی به پاسخ مساله‌ی مورد بحث نزدیک‌تر و دیگری دورتر است با ذکر دلیل مطرح کننده.
* هدایت جریان بحث به سوی پاسخ مناسب و نتیجه‌گیری از بحث.
* نظرخواهی از دانش آموزان درباره‌ی پاسخی که به نظر مناسب است و انجام بحث و گفت و گو در این زمینه.
* ارزش‌یابی فعالیت‌های دانش آموزان شرکت کننده در بحث.
۳. روش پرسش و پاسخ
پرسش و پاسخ روشی است که استاد به وسیله‌ی آن شاگرد را به تفکر درباره‌ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی از معلوم به مجهول تشویق می‌کند و با طرح سؤال‌های برنامه‌ریزی شده شاگرد را در کشف مفاهیم جدید هدایت می‌کند.
سؤالات باید با توجه به زمینه‌های علمی شاگردان طرح گردد و به گونه‌ای مطرح شوند که توجه شاگردان را بر انگیزاند و ذهن آنان را به حرکت در آورد.
مراحل تدریس روش پرسش و پاسخ
- انتخاب عنوان توسط استاد: طرح سؤال یا مسئله از ساده به مشکل.
- ارائه پاسخ از سوی دانش آموزان: دادن فرصت به دانش آموزان تا درباره‌ی موضوع فکر کرده و اطلاعات را جمع آوری و به بحث و گفت و گو بپردازند.
- نتیجه گیری: در این مرحله نکات مهم سؤالات دوباره مورد مرور قرار می‌گیرد و در تابلو یاداشت می‌شود. دانش آموزان باید تشویق شوند تا نتیجه گیری را خود انجام دهند.
۴. روش بارش فکری (ذهن انگیزی)
در این روش دانش آموزان با آزادی تمام کلیه‌ی مطالبی را که در مورد موضوع به ذهنشان می‌رسد، فوراً بیان می‌کنند و به‌طور ناخودآگاه و فوری از یافته‌ها و دانسته‌های قبلی خود استفاده می‌کنند و آنها را به کلاس ارائه می‌دهند. در این روش به تدریج دانش آموزان مجموعه جملات و کلماتی را بیان می‌کنند که تمامی آنها در کنار یکدیگر می‌تواند بخش عمده‌ای از مطالب مرتبط با سر فصل مربوطه را ارائه دهد.
مراحل تدریس روش بارش مغزی
- ارائه یک عنوان (موضوع) از سوی استاد به دانش آموزان
- بیان فوری مطالب، کلمات و جملاتی در مورد عنوان از طرف دانش آموزان
- نوشتن مطالب دانش آموزان بر روی تخته سیاه توسط استاد
- جمع بندی مطالب
- نتیجه گیری
۵. روش تقسیم موضوع به بخش‌های مختلف (همیاری)
در این روش کلیه‌ی دانش آموزان به جای استاد در تدریس درس شرکت دارند. ویژگی اصلی این روش مشارکت دانش آموزان در انتقال مفاهیم و مطالب درسی به سایر دانش آموزان می‌باشد. در یادگیری از طریق همیاری تفاوت افراد گروه باعث کارآمد شدن یادگیری می‌شود.
یکی از هدف‌های یادگیری از طریق این روش این است که دانش آموزان یاد می‌گیرند با هر کسی کار کنند و از این طریق موجب بالا رفتن پیشرفت تحصیلی فراگیران، ایجاد ارتباط مثبت و انتقال تجاربی به آنها می‌شود که برای توسعه‌ی اجتماعی، روانی و شناختی سالم به آن نیاز دارند.
مراحل تدریس به روش تقسیم موضوع
- تشکیل تیم‌های ۶ نفره
- تقسیم درس به اجزای مختلف
- مطالعه‌ی هر بخش توسط یکی از اعضای تیم
- بحث و بررسی پیرامون مطالب هر بخش توسط اعضایی از هر تیم که آن بخش مشترک را مطالعه کرده‌اند
- بازگشت هر فرد به تیم خود و توضیح برای هم تیمی‌ها به نوبت
۶. روش طرح کارایی تیم
در این روش موضوع درسی در قالب متن ارائه می‌شود، سپس سؤالاتی داده می‌شود که محتوا را تحت پوشش قرار می‌دهد. می‌توان دو نوع سؤال طرح کرد که یکی را در خود طرح یادگیری و دیگری را در پس آزمون به منظور درک فردی مورد استفاده قرار داد. فراگیران باید سؤالات را در حد متعارفی سخت بدانند، زیرا اگر آزمون خیلی سخت باشد ممکن است هیچ کس نتواند پاسخ را پیدا کند و اگر خیلی آسان باشد همه فراگیران جواب را میدانند.
مراحل تدریس در روش طرح کارای تیم
- متن درسی برای مطالعه فردی فراگیران مشخص و سؤال یا سؤالات در اختیار آنان قرار می‌گیرد تا پاسخ دهند.
- پس از پاسخ‌گویی فردی به سؤالات، در تیم‌ها بحث صورت می‌گیرد تا اعضای تیم درباره‌ی بهترین پاسخ به هر سؤال به توافق برسند.
- در جریان بحث، اعضای تیم باید تفاوت بین من با آن مخالفم و تو اشتباه می کنی را به خاطر داشته باشند.
- پس از اتمام بحث، پاسخ سؤالات ارائه می‌شود و به پاسخ‌های فردی از فعالیت اولیه و پاسخ‌های توافقی تیم توسط فراگیزان نمره داده می‌شود.
نتیجه گیری
در تدریس دو دیدگاه وجود دارد. یکی بر بعد هنری و دیگری بر بعد علمی آن تاکید می‌ورزد و مجری هر یک، مسلماً روش تدریس مناسب خود را خواهد داشت. در بُعد هنری تدریس، بر هنرمند بودن استاد و ذهنی کردن، ادراک و ابتکار و خلاقیت تکیه می‌کنند. در نقطه مقابل، بُعد علمی، شامل تمرین هدایت کننده، مرور روزانه، بازخورد و اصلاح، مرورهای هفتگی و از این قبیل است.
سه نکته‌ی پایانی:
دیدگاه‌های اخیر به تلفیقی در این دو بعد هنری و علمی تکیه دارند. گیچ معتقد است علم باید به عنوان بنای نیرومند برای هنر تدریس به کار گرفته شود و نمی‌توان مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها را از آن استنتاج نمود.
علم و هنر می‌توانند به عنوان فرآیند یا محصول باشند. فرآیند علم بر عقلانیت تکیه داشته و محصول آن دانش است. در جریان تدریس باید علم و هنر و احساس و عاطفه و عقل به هم پیوند بخورند تا بتواند تاثیر گذار گردد.
استاد می‌تواند در نقش مدیر یا مشاور و دوست شاگردان باشد. استاد به عنوان مشاور، ضمن ایجاد آمادگی و انگیزه در دانش آموزان و صبر و حوصله لازم، شوق به یادگیری را در دانش آموزان تحریک می‌کند و با طرح سؤال وایجاد صمیمیت آنها را به تفکر و پاسخ‌گویی و کار گروهی وا می‌دارد.
استاد‌ِآگاه ضمن بهره‌گیری از روش‌های مختلف، تلاش می‌کند که اراده و اختیار شاگرد را به رسمیت شناخته و او را مسئول یادگیری می‌داند. این شیوه مبتنی بر بهره‌گیری از روش‌های فعال تدریس است که به دانش آموزان مسئولیت می‌بخشد.
بر سر راه روش تدریس فعال موانع و چالش‌هایی وجود دارد که مسئولان ذی‌ربط می‌بایست به آن عنایت نمایند. از جمله این موانع می‌توان به مواردی چون محتوای درسی، صلاحیت و توانایی معلمان، گرایش و نگرش‌های اجتماعی و امکانات آموزشی اشاره کرد.
سلام علکیم
با سپاس از مطالب ارزشمند و مفیدتان. استاد واسطی خودشان در روش تحقیق استاد هستند و میدانند که یکی از لوازم پژوهش نو بودن است. برخی از مطالبی که خواندم به این دلیل که ارجاعاتی داده نشده بود متوجه نشدم کدام قسمت ابداعی و جدید است و کدام قسمت در منابع دیگر موحود هستند. اگر لطف بفرمایید با رفرنس دهی ما را به پژوهش های پیشین متصل بفرمایید. حیف است که چنین تحقیقات ارزشمندی با عدم ارجاع دهی خواننده را در ابهام فروگذارند. ضمن اینکه در صورتی که بخواهند این مباحث مبنای رفرنس مقالات علمی قرار گیرند به دلیل نامشخص بودن منابع استفاده شده از ارزش علمی اثر میکاهند.
با تشکر