روش تدریس فعال ۲

در یادداشت روش تدریس فعال قسمت اول، به: تاریخچه روش‌های تدریس در آموزش جهان، مفهوم تدریس، رویکرد جدید در تدریس و راهبردهایی برای ارضای نیازهای یادگیری فراگیران پرداختیم. اکنون وارد قسمت دوم این مقاله می‌شویم.

پرورش یادگیری در دانش آموزان

کمک به دانش‌آموزان برای انتخاب هدف

درک اهمیت هدف گزینی برای دانش آموزان مهم است؛ چرا که انتخاب هدف موجب انتظارات مثبت و دلایلی می‌شود که هر فرد برای کنترل زندگی‌اش می‌تواند از آن بهره بگیرد. به دانش‌آموزان برای بر عهده گرفتن کنترل و هدایت راهی که می‌خواهند در پیش گیرند و آنچه که می‌خواهند انجام دهند کمک کنید. دادن فرصت‌هایی به دانش آموزان برای انتخاب هدف و یا سایر جوانب زندگی تحصیلی، راهی برای کمک به آموختن مسئولیت پذیری، درک نیازهای فردی و خود گردان‌تر شدن و انسان سالم بودن است.

یک هدف دارای شرایط زیر است:

ادراک شدن = (به وضوح معین و قابل سنجش باشد)

باور کردنی = (باید باور کنید که می‌توانید آن را انجام دهید)

جالب و جذاب بودن = (هم خودتان و هم دیگران راه را مطلوب بدانید)

دست یافتنی = (با سن و توان فرد متناسب باشد)

فرایند ساده انتخاب هدف دارای مراحل زیر است :

•  تعریف روشن هدف
•  تهیه فهرست گام‌های لازم برای نیل به آن هدف
•  فکر کردن در باره رفع مشکلات
•  ارزیابی پیشرفت خود
•  پاداش دادن به خود برای موفقیت
•  تعیین محدوده زمانی برای دست یابی به هدف

ارزیابی فضای کلاس

نشانگرهای فضای مثبت در کلاس:

•  انسجام: دانش آموزان همدیگر را می‌شناسند و به هم کمک می‌کنند و نسبت به هم رفتار دوستانه‌ای دارند.
•  تنوع و گوناگونی: علایق دانش آموزان مختلف مورد تشویق قرار می‌گیرد.
•  رسمیت: رفتار توسط قواعد رسمی هدایت می‌شود.
•  همکاری: همکاری دانش آموزان با یکدیگر مورد تاکید است.
•  رضایت‌مندی: دانش‌آموزان از کار کلاسی لذت می‌برند.
•  توجه: استاد به نیازهای اجتماعی هیجانی یکایک دانش آموزان حساس است.
•  دموکراسی: دانش آموزان در تصمیم‌گیری مشارکت دارند.
•  هدف‌مندی: اهداف کلاس روشن است.

نشانگرهای فضای منفی در کلاس:

• تبعیض: معلمان با برخی از دانش آموزان بهتر از سایرین رفتار می‌کنند.
• دشواری: سطح دشواری کار کلاسی متناسب با وضعیت دانش آموزان نیست.
• اختلاف: تنش و درگیری در بین دانش آموزان رایج است.
• رقابت: رقابت دانش آموزان با یکدیگر مورد تاکید است.
• کنترل اجتماعی: معلمان انتظارات خود را به شکل مقتدرانه توام با اعمال فشار و بدون در نظر گرفتن نیازهای دانش آموزان مطرح می‌سازند.

استاد یک سازمان‌دهنده در عرصه‌ی تعلیم

تدریس، درس دادن یا انتقال معلومات و تجارب معین از ذهن استاد به ذهن دانش آموزان است و استاد هم مدرس نام دارد. براساس این تعریف وقتی استاد وارد کلاس می‌شود به فعالیت و سخن گفتن می‌پردازد و دانش آموزان جز گوش دادن و اجرای دستورات استاد و یا انجام دادن تکالیف تحمیلی استاد وظیفه و نقشی ندارند.

در تعریف اخیر استاد فقط نقش محرک و راهنما و سازمان‌دهنده دارد و خود دانش آموز است که باید فعالیت کند، زیرا یادگیری وقتی درست انجام می‌گیرد که با فعالیت یادگیرنده همراه باشد. در تدریس به این معنا، استاد نقش ضبط صوت متحرک را بازی نمی‌کند، بلکه وظیفه‌ی سنگین‌تر راهنمایی و سازمان‌دهندگی را به عهده دارد.

خصوصیات یک سازمان‌دهنده خوب:

 هرگز تمام تصمیم‌ها را شخصاً نمی‌گیرد.

به دیگران نمی‌گوید چگونه و چه وقت کاری را انجام دهند.

به گروه و افراد کمک می‌کند که هدف‌های خود را تعیین و تنظیم و روشن نمایند.

مسئولیت‌ها را به قدر امکان میان افراد توزیع می‌کند.

پیش‌قدمی و ابتکار را تشویق می‌کند.

معتقد است به اینکه همه کارها از عهده یک نفر ساخته نیست.

روی قدرت و نیروی افراد گروه بیش از ضعف آن‌ها تاکید می‌کند.

انتقاد از خود و ارزش‌یابی خود را میان گروه معمول می‌سازد.

کنترل و انضباط را نگاه می‌دارد و خلاصه تدریس نتیجه بخش، یادگیری معنادار را شکل می‌دهد.

ویژگی‌های یک روش تدریس خوب

• هدف را برای دانش آموزان روشن نماید.
• دانش آموزان را به فعالیت برانگیزد.
• قدرت داوری درباره‌ی نتایج را در دانش‌آموزان ایجاد کند.
• به دانش آموزان امکان دهد که به بررسی نتایج به دست آمده بپردازند.
• سطح تربیتی و تحصیلی دانش آموزان را در نظر بگیرد.
• به تدریج از روش روان‌شناختی به روش تربیت منطقی منتقل شود.
• حتماً رسیدن به هدف را ممکن سازد.
• ماده درسی و فعالیت دانش آموزان را وسیله قرار دهد نه هدف.
• برنامه درسی را به زندگی اجتماعی مربوط کند.
• برنامه درسی را برای دانش آموزان، مفهوم و مطلوب نماید.
• روش تدریس، وسیله استاد برای تکوین شخصیت به عنوان فرد اجتماعی فعال باشد.
• با استعداد و تمایلات دانش آموزان هماهنگ باشد.
• کاملاً بر اصول یادگیری مبتنی باشد زیرا روش یادگیری دانش آموزان است که روش تدریس استاد را تعیین می‌کند و عکس آن درست نیست.
• دانش‌آموزان را به تفکر خلاق وا دارد و کنجکاوی ایشان را بر انگیزد.
• از میل به بازی، تقلید، کنجکاوی و رقابت دانش‌آموزان استفاده کند.
• از تمام حواس مخصوصاً حس بینایی و شنوایی دانش آموزان استفاده کند.
• خود استاد روش تدریس را کاملاً فهمیده باشد.
• رعایت تدریج از : الف) معلوم به مجهول ب) آسان به دشوار ج) محسوس به معقول د) عملی به نظری.

تاکید بر استفاده از روش‌های فعال آموزشی

در تعیین اهداف، انتخاب و سازمان‌دهی محتوا، سعی بر این است که فراگیر خود در کسب مفهوم سهیم باشد و از طرق مختلف به فعالیت‌های ذهنی، علمی، فردی و گروهی وادار می‌شود.

به عبارت دیگر: محتوا روی درگیرشدن مستفیم دانش آموزان در کسب تجارب یادگیری تاکید داشته و آنان را فعال می‌نماید. به همین دلیل در برنامه‌ی آموزش، بر “روش آموزش” بیشتر تاکید می‌شود تا آموزش مجموعه‌ای از اطلاعات و دانستنی‌ها.

از مهم‌ترین روش‌های فعال تدریس که در آموزش دروس می‌توان از آنها استفاده کرد، به موارد زیر اشاره می‌شود:

• روش حل مسئله
• روش بحث گروهی
• روش پرسش و پاسخ
• روش بارش مغزی (ذهن انگیزی)
• روش همیاری از طریق تدریس اعضای تیم
• روش همیاری از طریق طرح کارایی تیم

تفصیل هر یک از این روش‌ها، در یادداشت روش تدریس فعال شماره ۳ خواهد آمد.