روش‌های نوین تدریس (۴)

در یادداشت روش‌های نوین تدریس ۱، ۲ و ۳ پس از بررسی و تحلیل معانی “روش” و “تدریس”، به روش‌ها و الگوهای مختلف تدریس اشاره‌ای اجمالی کردیم. در این یادداشت که بخش پایانی است، به ادامه مباحث می‌پردازیم. ان‌شاءالله که مورد استفادۀ مربیان و اساتید دلسوز قرار بگیرد.

روش های نوین تدریس

تدریس کارگاهی

روش تدریس کارگاهی یکی از روش‌های موثر یاددهی و یادگیری است که در بیشتر موارد با روش سخنرانی، سمینار، کنفرانس و سمپوزیوم یکسان به‌کار برده می‌شود. برای درک بهتر روش کارگاهی ابتدا به مفاهیم ذکر شده می‌پردازیم و سپس روش کارگاهی را شرح می‌دهیم.

 روش سخنرانی

قبلاً تشریح شده و در اینجا از شرح آن خودداری می‌نماییم.

سمینـار

عده‌ای صاحب نظر هستند که دور هم جمع شده و تبادل نظر می‌کنند. (البته تعداد افراد در سمینار محدود می‌باشد. حداکثر ۱۰۰نفر که به گروه‌های کوچک ۱۰الی ۱۵نفری تقسیم می‌شوند و تبادل نظر می‌کنند و در نهایت کل گروه‌ها به تبادل و جمع بندی نظرات می‌پردازند.)

 کنفـرانس

محققی به نظریه‌ای رسیده است، آن را برای دیگران مطرح می‌کند.

سمپـوزیوم

مانند سمینار است و تنها تفاوت آن با سمینار در این است که افرادی که در سمپوزیوم شرکت می‌کنند، تخصصی‌تر و سطح آگاهی آنها از دیگران برتر است. (در سطح بالاتری از سمینار قرار دارد.)

روش تدریس کارگاهی

روش تدریس کارگاهی به چند مرحله تقسیم می‌شود. هر مرحله را با توضیح مختصری از آن ذکر می‌کنیم.

 مرحله ارایه درس کـوتاه

در این مرحله مبانی نظری مورد بحث توسط مدرس کارگاه تبیین و تحلیل می‌شود.

مـرحله فعالیت و کار

دانش آموزان، دانشجویان و یا کار ورزان و مربیان شرکت کننده در کارگاه به گروه‌های کوچک ۲ الی ۳ نفره یا انفرادی تقسیم و بر روی موضوعات تعیین شده فعالیت می‌نمایند.

 مرحله مشارکت

در این مرحله مجدداً دانش آموزان شرکت کننده در کارگاه که به گروه‌های ۲ الی ۳ نفره یا انفرادی تقسیم شده بودند، دور هم جمع می‌شوند و به بحث و بررسی و جمع بندی موضوعات تعیین شده می‌پردازد.

بدیهی است که در اجرای کلاس کارگاهی، باید از روش مهارت آموزی (ابتدا و انتهای فعالیت کاملاً مشخص شده است) سود جست. کاربست روش تدریس کارگاهی می‌تواند نتایج آموزش را تضمین کند.

البته با رعایت نکات زیر:

مرحله درسی کوتاه و فشرده

۱) معلم ابتدا اهداف و انتظاراتی که از کارورزان و دانش آموزان دارد، دقیقاً بیان و تحلیل می‌نماید و از طریق آزمون تشخیصی، رفتار ورودی آنها را می‌سنجد.

۲) معلم مبانی نظری هر محور کلی را در سالن عمومی تبیین و تحلیل نموده و به رفع اشکالات کارورزان یا دانش آموزان در ابعاد نظری می‌پردازد. البته بهتر است قبل از تشکیل کارگاه، مبانی نظری را (به منظور تسلط دانش آموزان) برای آن‌ها ارسال کند.

۳) سپس معلم (مدرس) دانش آموزان را به گروه‌های کوچک کاری تقسیم نموده و یک نفر به عنوان مسئول و گزارشگر و یک نفر به عنوان منشی انتخاب که جلسات کارگاهی را اداره و نکات کلیدی را یادداشت نمایند.

 مرحله فعالیت گروهی و انجام وظایف انفرادی

۱) در این مرحله کار مسئول گروه، همانا استخراج مفاهیم کلیدی بر اساس مباحثات همه کارورزان است. سپس منشی گروه، کلیه نکات کلیدی را (که مورد توافق اکثریت گروه است) نوشته و طبقه بندی می‌نماید. شایسته است که منشی جلسه کلیه نکات مطروحه را بر روی تابلو نوشته تا کلیه دانش آموزان آنها را مشاهده و سرانجام پس از نهایی شدن روی کاغذ منعکس نماید.

۲) محل تشکیل گروه‌ها باید از یکدیگر جدا باشد.

 مرحله مشارکت و جمع بندی

۱) کلیه دانش آموزان در سالن عمومی جمع شده و سپس مسئولین گروه‌ها، به ترتیب گزارشی از نتایج مباحثات بر روی موضوعات مطروحه را ارائه و سپس نکات کلیدی مشخص و توصیه‌های کاربردی را بیان می‌کنند.

۲) در پایان یعنی مرحله ارزش‌یابی و بازخورد کارگاه، مدرس به اجرای آزمون پس‌خروجی پرداخته و آن را با آزمون پیش‌ورودی مقایسه می‌نماید و نگرش دانش آموزان را نسبت به کارگاه (البته بدون ذکر نام) دریافت می‌کند.

الگوی دریافت مفهوم

این الگو برای یاد دادن نحوه طبقه بندی کردن، نحوه فکر کردن و چگونگی دریافت مفهوم به دانش آموزان اهمیت دارد.

در این الگو دانش آموزان قادر به مفهوم سازی پیشرفته، مفاهیم خاص، استدلال استقرایی، تسلط و آگاهی به چشم اندازها، دورنماها، تحمل ابهام و حساسیت نسبت به استدلال منطقی در ارتباطات می‌نمایند.

مراحل الگوی تدریس دریافت مفهوم به شرح زیر است:

• عـــرضه مطالب و شناسایی مفهــــوم
• آزمـــون دست‌یابــی به مفهـــــوم
• تحلیل راهبــردهای تفکــر

الگوی تفکـر استقرایـی

این الگو باعث بهبود ظرفیت تفکر، گردآوری، سازماندهی و کنترل اطلاعات و نام گذاری مفاهیم می‌شود. به بیان دیگر این الگو باعث گردآوری اطلاعات، سازماندهی و کنترل مطالب می‌شود.

در این الگو معلم آغازگر فعالیت است، زیرا فعالیت‌ها از قبل به وسیله معلم تعیین می‌شوند، اما جوّ همکاری و دوستانه بین معلم و شاگردان وجود دارد. همچنین تماس بین یکایک دانش آموزان برای دسترسی به اطلاعات فراهم است. این الگو منجر به افزایش آگاهی فردی و رشد خود کنترلی دانش آموزان می‌گردد و در همه سطوح تحصیلی کاربرد دارد.

مـراحل تدریس الگوی تفکر استقرایـی عبارت‌اند از:

• تکوین مفهـــوم
• تفسیــــر مطالــــب
• کاربــــرد اصــــول یا عقاید

الگـوی آمـوزش کاوشگری

این الگو باعث تقویت استدلال فراگیران، شناخت مفاهیم، فرضیه‌ها و آزمون آنها در دانش آموزان می‌شود. در این الگو جوّ همکاری بین معلم و شاگردان وجود دارد، ولی سیستم اجتماعی بیشتر توسط معلم به ترقیب فراگیران جهت آغاز کاوشگری می‌پردازد و شیوه‌های کاوشگری را به آنها یاد می‌دهد.

این الگو منجر به یادگیری و تقویت مهارت‌های جریان علمی، کاوشگری خلاق، تقویت روح خلاقیت، استقلال در یاد گیری، تحمل ابهام و موقتی بودن دانش در دانش آموزان می‌شود.

 مـراحل تدریس الگو عبارت‌است از :

• مواجه نمودن فرگیران با مسئله
• گردآوری داده‌ها در خصوص مسئله و اثبات آن
• طبقـه‌بندی داده‌ها (اطلاعـــات)
• تجــزیه و تحلیـل داده‌ها
• تحلیل جـریان کاوش

الگوی پیش سازمان دهنده

این الگو باعث یادگیری با معنا در دانش آموزان می‌شود و در آن معلم, ساخت ذهنی را در دست دارد و همواره مطالب قبلی تمیز دهنده و مطالب یادگیری را به سازمان دهندگان ارتباط می‌دهد و به شاگردان کمک می‌کند تا مطالب جدید را از مطالب قبلی تمیز دهند. این الگو منجر به تقویت مفاهیم، درون سازی معنی‌دار اطلاعات و افکار, عادت به تفکر منظم و منطقی و تقویت روحیه کاوشگری در دانش آموزان می‌شود و برای کلیه سطوح تحصیلی مناسب است. مـراحل پیش سازمان دهنده:

•  از طریق روشن کردن منظور درس به وسیله مثال و تکرار
•  ارائه مطالب یا وظیفه مورد نظر برای دانش آموزان با یک نظم منطقی
•  تحکیم سازمان شناخت از طریق یادگیری فعال و توافق مجدد و یک نظم منطقی.
•  تحکیم سازمان شناخت از طریق یادگیری فعال و توافق مجدد و یکپارچه

 الگوی یادسپاری

این الگو باعث تاکید بر پردازش اطلاعات، افزایش یادسپاری و درونی کردن اطلاعات در دانش آموزان می‌شود. معلم و شاگردان بصورت یک گروه برای دادن مطالب جدید جهت یادسپاری تلاش می‌کنند. این الگو نیاز به عکس، وسایل مجسم، فیلم و سایر مطالب دیداری و شنیداری دارد.

معلم شاگردان را در تعیین موضوع‌ها، جهت‌ها و تصویرهای کلیدی یاری می‌کند. این الگو دانش آموزان را در تسلط بر حقایق و افکار سیستمی برای یادسپاری تقویت قدرت ذهنی و افزایش یادسپاری کمک و در تمام مراحل و سنین کاربرد دارد.

مراحل تدریس این الگو عبارت‌است از:

۱- توجه به مطالبی که باید یادسپاری شوند از طریق خط کشیدن زیر آنها و …

۲- ایجاد ارتباط از طریق فنون کلمه کلیدی و کلمه جایگـزین

۳- بسط تصاویـر

۴- تمرین و یاد آوری به منظور آموخته شدن کامل